Η Ιψεν είναι ο κορυφαίος. Και το «ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ» εκ των κορυφαίων έργων του .Το συγκλονιστικό στον Ιψεν είναι από τη μια το προχωρημένο, επαναστατικό περιεχόμενο κι από την άλλη η δομή, η αρχιτεκτονική των έργων του.
Τον καίει ως θέμα η Απόλυτη Αλήθεια στην οποία πιστευει σθεναρά ώσπου να έρθουν τα στερνά του κι εκεί να την αναθεωρήσει, στον «Γιάννη Γαβριήλ Μπόργκμαν» και στο «όταν θα ξυπνήσουμε από τους νεκρούς». Εεί μάλλον κατέληγε πως ό,τι προηγήθηκε ήταν πλάνη του.
Το «ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ» που το ξέρουν κι ως «Σπίτι της κούκλας» κι ως «Νόρα» από το όνομα της ηρωίδας, το ξέρουν κι απο κάποιες περιπτώσεις που οι δυο τίτλοι συνενώνονται λχ «Το σπίτι της κούκλας» Νόρα» μετά ή άνευ παρενθέσεως…
Είναι συγκλονιστικό έργο , γράφτηκε κάπου στο 1879 κι όταν παίχθηκε έγινε πανικός. Καταδικάστηκε ο συγγραφέας στο πυρ το εξώτερον, θεωρήθηκε ότι βάζει μπουρλότο στα θεμέλια της οικογένειας και κατεπέκταση της ίδιας της κοινωνίας. Και πως να μη θεωρηθεί; Όταν η Νόρα, η ηρωίδα του δράματος, αφημένη σε ένα άντρα και μπλεγμένη σε ένα γάμο που το νόμιζε ευτυχισμένο…. όταν η Νόρα που είχε μάθει από τον πατέρα της να την βλέπει σαν μία κούκλα κι ως τέτοια την παρέλαβε κι ο σύζυγος και την ήθελε μέσα στο σπίτι να είναι η κούκλα του, σαν τις κούκλες με τις οποίες η Νόρα έπαιζε.. Όταν η Νόρα ,για χάρη αυτού του άντρα θα κάνει μια μεγάλη θυσία, θα καταχραστεί χρήματα για να τον βοηθήσει, κι όταν ,μέσα από την περιπλοκή αυτού του περιστατικού θα συνειδητοποιήσει ποιος είναι ο ρόλος μέσα στο σπίτι, μέσα στο γάμο, μέσα στη σχέση και θα αρχίζουν να της μπαίνουν ερωτηματικά κι αμφιβολίες περι του ποια έπρεπε η ίδια να είναι, ε ΤΟΤΕ Η ΝΟΡΑ, θα σηκώσει μπαϊράκι , θα αφήσει σύζυγο ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΆ (κι έχει σημασία αυτό!!) , και θα βροντήξει την πόρτα πίσω της και θα φύγει να ζήσει σαν ελεύθερος άνθρωπος που θα ψάξει να βρει τον εαυτό της..
Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλοϊκα όσο θέλησαν να τα παρουσιάσουν εκείνοι που ναι μεν δεν συμμετείχαν στα αναθέματα αλλά το πήγαν πιο πονηρά, πως και καλά το έργο είναι έργο ιδεών και μόνο, κι ότι η πράξη της Νόρας δεν αιτιολογείται. Αυτός ήταν ο πιο υπουλος τρόπος για να το χτυπήσουν διότι όπως είχε γράψει και κάποιος (Γερμανός; Δεν είμαι σίγουρος) , η βροντή της πόρτας είναι μια κανονιά με στόχο το Σύστημα.
Μόνο που το έργο κι η Νόρα αφήνουν κάτι ανοιχτό, περι επανόδου, βέβαια ηχεί πολύ σκληρό για όποιον το ψάξει εις βάθος ότι εγκαταλείπει και τα παιδιά της. Πάει πρώτα να καθαριστεί η ίδια. Καταλαβαίνει κανείς γιατί έγινε ο σεισμός που έγινε , στην πρεμιέρα του έργου, η οποία μάλιστα δεν είχε δοθεί στο Οσλο, την τότε Χριστιανία, πατρίδα του συγγραφέα, αλλά στην Κοπεγχάγη..
Εγινε χαμός. Ο Ιψεν αναγκάστηκε να φυγει στο εξωτερικό..
Αργότερα θα γράψει την «Κυρά της θάλασσας» ένα έργο που επίσης ο υποφαινόμενος λατρεύει κι οι θεωρητικοι θα πουν ότι δι αυτού ζήτησε κι ένα είδος συγγνώμης, επειδή η ηρωίδα, η Ελίντα, στο τέλος συνειδητοποιεί ότι ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΥΘΥΝΗ, κι η ευθυνη είναι που θα την οδηγήσει στο συμβιβασμό…αλλά για αυτά θα γραψω λεπτομερειες όταν μας την ανεβάσει ξανά κάποιος θίασος
Τα λέω όλα αυτά επειδή η Νόρα, το «Κουκλόσπιτο», εξακολουθεί και συγκλονίζει ακόμα.
Διότι έχω μία ένσταση για την παράσταση, το εκσυγχρονισμό της. Θεωρώ ότι η διαχρονικότητα του έργου φαίνεται καλύτερα αν παιχθεί με τα κοστούμια της εποχής του, της εποχής που γράφτηκε και διαδραματίζεται, κάνει μεγαλύτερη αίσθηση η σημασία του. Με κοστούμια εποχής καταλαβαίνεις τι σήμαινε το έργο. Με τα σύγχρονα, ίσως κάπου, κάποια, έστω μερικα από αυτά μπορεί να έχουν σήμερα λυθεί… Αυτή είναι η αποψη η προσωπική κι ό λόγος που είμαι κατά των εκσυγχρονισμών στις παρουσιάσεις. Βέβαια, αυτή είναι μια παγκόσμια κατάσταση, ακόμα και στην Αγγλία, ακόμα και στο Εθνικό της Θεατρο τα μοντερνοποιούν, για να μην πω τι γίνεται στη Γερμανία όπου εκεί δυο τρεις φορές έχω φάει και φρίκη…
Κι ενώ έχω αυτή την ένσταση, από την άλλη ως εργοκεντρικός, αριστοτελικός που διδάχτηκα να είμαι πρισματικός στην εξέταση των πραγμάτων, δεν μπορώ να προσπεράσω το άλλο: Ότι το θέατρο ήταν κατάμεστο κι ακόμα σημαντικότερο ότι ήταν γεμάτο νεολαία. Ναι!! Κορίτσια κι αγόρια!! Και παρακολουθούσαν με φοβερή προσήλωση.
Αρα; Κάτι το έργο τους λέει; Αρα, ποιος είναι ο λόγος που σε ένα σημερινό κοινό αυτή η Νόρα, που θα μπορούσε από τους βιαστικούς κι επιπόλαιους να θεωρηθεί και ¨ξεπερασμένη κι ότι σήμερα τα ζευγάρια έχουν λύσει αυτά τα προβλήματα, καταφέρνει και συγκεντρώνει τόσο κόσμο και τι κόσμο; Και τι κάνει αυτό τον κόσμο στο τέλος του έργου να νιώθει την πνευματική αλλα και συναισθηματική συγκίνηση, μετά το συζυγικό, καθοριστικό καυγά που ο συγγραφέας ευφυώς τον έχει τοποθετήσει στις 4 τα ξημερώματα, και τη Νόρα στο ανταρτικο αλλά με συναίσθηση και χωρίς μεγαλοστομία; Τι είναι που συγκινεί; Αχ Ιψεν!!! Αχ, ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ,αυτή είναι που συγκινεί. Το έργο έχει διαχρονικότητα και οικουμενικότητα, δεν περιορίζεται, δεν αφορά σε ένα περιστατικό, μα στο βάθος, στην έννοια «σχέση» που προφανώς αυτό δεν αλλάζει από τη στιγμή που το αρσενικό με το θηλυκό βρίσκονται σε μια «διαμάχη» κι αν προχωρήσουμε ακόμα παραπέρα και σκάψουμε στο σήμερα, θα δούμε να αφορά κι ομόφυλα ζευγάρια όταν η σχέση κι εκεί στηρίζεται μόνο στην επιφάνεια.
Το συγκλονιστικό με τον Ιψεν είναι ότι δεν έγραφε μόνο θέμα, δεν περιορίζομαι στο Κουκλόσπιτο», αναφέρομαι σε όλη την παραγωγή του, μα έφτιαχνε κι ανθρώπους. Όχι απλώς, χαρακτήρες. Ανθρωπους!!! Ολοκληρωμένους. Με όλα τους τα στοιχεία επι σκηνής και με βαθιά ψυχολογική αφετηρία. Για αυτό κι είναι τα εργα αιώνια.
Αν, όμως, σταματούσαμε εδώ στα περί Ιψεν και της δικης του σημαντικότητας, αν όλα ήταν μόνο με τις θέσεις, τις ψυχολογίες, τα νοήματα, τότε θα μπορούσε κάλλιστα να έχει εξοστρακιστεί από τις σκηνές των θεατρων και να εχει αναλάβει ρόλο αναγνωσης. Να τον απολαμβάνει κανείς μόνο ως βιβλίο.
Δεν είναι αυτό ο Ιψεν. Διότι ο ΙΨΕΝ έγραφε ΘΕΑΤΡΟ.Δεν εγραψε τα εργα για να διαβαστούν, ΤΑ ΕΓΡΑΨΕ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΣΤΑΘΟΥΝ. Κι αυτό που τον ολοκληρώνει και κανει τα εργα αιώνια, αθάνατα και διαχρονικά είναι οι θεατρικές αρετές τους Η δομή του! Η αρχιτεκτονική του. Η πλοκή των δραμάτων. Δείτε εδώ στο «Κουκλόσπιτο», μεσα από πια πλοκή περνά τη Νόρα και το θέμα της ώστε να την οδηγήσει εκεί που θέλει, εκεί που το έχει δομήσει ώστε να πηγαίνει μόνο του κι όχι αυθαίρετα.
Στην παράσταση που έστησε ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΑΡΛΟΟΥ είχα τη θεμελιώδη αντίρρηση, περι εκσυγχρονισμού που ανέφερα πιο πάνω, ωστόσο θα παραδεχθώ ότι στην παρέμβαση του, φέρθηκε με αισθητική συνέπεια…Το σκηνικό, που καθ’ υπόδειξη του Ιψεν ( συνήθιζε ο μεγιστος) να μιλά για πλούσιο σαλόνι κι έπιπλα και διακοσμητικά και κάδρα κλπ, έχει γίνει πολλές φορές αντικείμενο κριτικής επειδή κάποιοι θίασοι, σκηνοθέτες , σκηνογράφοι συνήθιζαν να το υπερ-φορτώνουν..Εδω έχει προχωρήσει η παράσταση στην αφαίρεση , υπάρχει στο κέντρο του βάθους ένας μεγαλος πίνακας που κυριαρχεί ως ντεκόρ κι αριστερά και δεξια «υποδείξεις». Υποδείξεις αναπαράστασης. Στό όλο σύνολο αυτό που κυριαρχεί και τελικά κερδίζει, είναι τα χρώματα. Οι χρωματικοί συνδυασμοί, η αισθητική των χρωμάτων (σκηνικά ΘΑΛΕΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑ, κοστούμια- διότι η χρωματική αισθητική φτάνει ως αυτά- υπογράφουν οι ΑΛΕΞΑΝΔΡΟς ΓΑΡΝΑΒΟΣ-ΤΖΙΝΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ)
Στην ΕΡΜΗΝΕΙΑ ευτύχησε να έχει για Νόρα την ΛΕΝΑ ΠΑΠΑΛΗΓΟΥΡΑ. Η ηθοποιός αυτή είναι ξεχωριστής στόφας, είναι «γεννημένη» και σίγουρα εκπαιδευμένη για το κλασικό ρεπερτόριο, για ρόλους σύνθετους . Εχει πάνω της όλα τα στοιχεία της κλασικής παιδείας γύρω από το θέατρο και δείχνει σαν να γεννήθηκε σε εκείνο το Εθνικό των δοξασμένων ημερών, εκεί που οι Ηθοποιοί διδάσκονταν τεχνικές κι ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα ρεπερτόρια. Η Παπαληγούρα είναι τέτοια περίπτωση. Έπαιζε κι εγω χάζευα τα ανεβοκατεβάσματα της φωνής της, τον όλο χειρισμό αυτού του εργαλείου , του πρώτιστου για τον ηθοποιό της Σκηνής, το εργαλείο της φωνής και σε συνδυασμό βέβαια με την εκπαίδευση στο πως να στήνεται πάνω στη Σκηνή, ναι, ναι πρόσθεσε τη δική της Νόρα, τη δική της δημιουργία πάνω σε αυτό τον πολυσύνθετο ρόλο.
Θα αναφερθώ θερμά, όμως, και στο ΝΙΚΟΛΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, ο οποίος στο ρόλο του συζύγου, του ΤΟΡΒΑΛΝΤ, έκανε κάτι μοναδικό: Τον έπαιξε σε κράμα όπως τον έγραψε ο συγγραφέας Ιψεν αλλά κι όπως τον υπονόμευσε ο ιδεολόγος Ιψεν. Ο Παπαγιάννης έπιασε και τα δυο αυτά στοιχεία και τα έφερε σε συρραφή μεταβάλλοντας τα σε ένα. Ο μέγας Ιψεν , με το πρισματικό γράψιμο έχει ολοφάνερη τη μεριά του άντρα έτσι όπως την εκφέρει ο Τόρβαλντ. Εχει όμως και τη θέση απέναντι σε αυτό. Αποδίδω μερτικό στη συνύπαρξη, στη χημεία με την Παπαληγούρα. Το πως βγήκε αυτό το στοιχείο. Αυτό μου επέτρεψε να αισθανθώ η ίδια η παράσταση.
Εξαιρετικός ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΑΠΟΥΝΤΖΗΣ ως συνένοχος Τραπεζίτης, γήινη, όπως έπρεπε για να καταλήξει στο ζευγαρι με τον τραπεζίτη-Σαπουτζη η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΗΜΑΤΗ, η Λίντε, ο γιατρος του ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ ΚΑΛΕΤΣΙΑΝΟΥ πρόβαλε την ασθενική πλευρά του τρίτου προσώπου που είναι βέβαια στοιχείο του έργου(ο γιατρός αυτός έχει πολλαπλές αναγνώσεις, από το ασθενικός μέχρι το έντονα διεκδικητικός κι επαφίεται στην αντίληψη του κάθε ηθοποιού και της σκηνοθεσίας επίσης- ο Γιωργος Παππάς λένε ότι είχε προβάλει αυτό το στοιχείο στην παρασταση Λαμπέτη-Χορν του 1953) κι η ΟΛΓΑ ΔΑΛΕΚΟΥ ως υπηρέτρια, με το ρόλο να διδάσκεται στη νοηματική…
Η επί σκηνής μουσική εκτέλεση στο φινάλε από την αισθαντική ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ολοκλήρωσε την αισθητική προσέγγιση των αποδοχών και των ενστάσεων