Είναι το σημείο που σε περιμένει να σου δείξει ότι το πρώτο μήνυμα που πήρες περί «ψυχής» και «βάθους» στην πρώτη επαφή σου με τη Μόσχα ήταν σαφές.
Μια πρώτη ταραχή σε κυβερνά καθώς ξεκινάς προς αυτή την κατεύθυνση από την κεντρική λεωφόρο Τβέρσκαγια. Για να καταλήξεις εκεί που είπαμε. Είναι εκεί που αντιλαμβάνεσαι εκείνο που έγραψα στην πρώτη «ανταπόκριση» ότι περισσότερο κι από την ίδια την όψη σου μιλά η ΨΥΧΗ των κτιρίων.
Το τι έχουν να σου πουν, εξαρτάται κι από σένα. Σίγουρα πάντως τον πρώτο λόγο τον έχει η «κυτταρική» μνήμη της πόλης. Αν δεν σε πιάσει αυτό, σου είναι μια κουραστική διαδρομή, όλο ευθεία, μέχρι να φθάσεις στην Κόκκινη Πλατεία, εφόσον έχεις αποφασίσει τη διαδρομή να την κάνεις «με το πόδι», όπως κάναμε εμείς. Ειναι το πρώτο επίπεδο που λείπει! Εχοντας, όμως, το μήνυμα ανατριχιάζεις στην ιδέα το τι έχει δει αυτή λεωφόρος στις μεγάλες στιγμές της Ιστορίας της!
Από τις παραπάνω σκέψεις σε αποσπά, σε ταράζει και σε επαναφέρει μετά από λίγο σε αυτές, μια «κεραμιδί» λίμνη που φαίνεται στο βάθος. Είναι αυτή; ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ. Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΛΑΤΕΙΑ, η «Κράσνι Πλόσιατ», ΚΡΑΣΝΙ ΠΛΟΣΙΑΤ, όπως τη λένε στα ρώσικα. Και τα τείχη που την περιβάλλουν είναι τα τείχη του Κρεμλίνου! Πλατεία και Κρεμλίνο εφάπτονται. Το «Κράσνι», μαθαίνω, ότι αρχικά σήμαινε «όμορφη», μετά πήρε την ερμηνεία «κόκκινη» κι αυτό οφειλόταν, λέει, στα κεραμιδί χρώματα που προέρχονταν από το Κρεμλίνο ενώ άλλοι ,με τη σειρά τους, αποδίδουν τη χρωματική ονομασία στις φωτιές στις οποίες ήταν συνηθισμένη η εν λόγω Πλατεία ως τον 17ο αιώνα, αφού ό, τι υπήρχε εκεί ήταν ξύλινης κατασκευής και συνήθως εξαφανιζόταν από πυρκαγιά..Ερμηνείες
Το θέμα είναι ότι μπαίνοντας στην Πλατεία αισθάνεσαι πως μπήκες σε ένα σκηνικό. Πως αυτό που βλέπω, εδώ που κατάφερα κι έφτασα, δεν είναι αληθινό. Δεν μπορεί να είναι αληθινό. Στημένες εξέδρες μπροστά στα τείχη του Κρεμλίνου όπου έχουν ξεκινήσει μέρες πολλές πριν οι πρόβες τόσο για τη μεγάλη Παρέλαση της Πρωτομαγιάς όσο και για την στρατιωτική παρέλαση που θα γίνει κάποιες μέρες μετά την τιμή του εργατικού ξεσηκωμού, για τα 70 χρόνια από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ξαφνικά, χάνω την αίσθηση των εποχών. Στην Πλατεία δεσπόζουν ο Ναός του Αγίου Βασιλείου, άλλες εκκλησίες που δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τα ονόματα τους, και το Μουσείο της Ιστορίας. Στο ναό του Αγίου Βασιλείου κατευθύνομαι σαν μαγεμένος. Τον «βλέπω» από μικρός σε όλα τα έντυπα με τα μοσχοβίτικα αξιοθέατα, τον θυμάμαι κι από το βιβλίο της Γεωγραφίας, είμαι εκεί, το θρησκευτικό συναίσθημα των Ρώσων επιβάλλεται μέσα και από αυτή την εκκλησία. Ωστόσο, μου κάνει αρνητική εντύπωση ομολογώ, ο υπερ-χρωματικός πλούτος που στολίζει τρούλους και είσοδο, υπερφορτωμένος, βαρύς, σαν να βγαίνει από χολυγουντιανό ή τσινετσιτάδικο σκηνικό ή ακόμα κι από κάποιο μνημείο της Ανατολής όπου τα υπερφορτώνουν, παρά από μαυρόασπρους αγιογράφους της Τέχνης του Αντρέι Ρουμπλιώφ… Επίδειξη πλούτου; Επιβολή πολυχρωμίας; Αργότερα, όταν θα επισκεφθώ το Κρεμλίνο, εκεί θα καταλάβω περισσότερα για αυτό το χριστιανικό συναίσθημα. Και εκεί θα μου γεννηθούν πολλές ακόμα απορίες, οι οποίες ξεκίνησαν ήδη από την Κράσνι Πλόσιατ (την Κόκκινη Πλατεία, ντε!)
Φτάνω θαμπωμένος (παρά τις… κριτικές μου αντιρρήσεις)στην είσοδο του Αγίου Βασιλείου αλλά διαπιστώνω ότι είμαι και ατυχής. Ο καθαυτό ναός είναι υπό «ανοικοδόμηση». Μόνο οι γύρω του μουσειακοί χώροι δέχονται κοινό. Δυστυχώς, αυτό θα συμβεί σε πολλά σημεία στη διάρκεια του ταξιδιού, όπου το reconstructionείναι στην ημερησία διάταξη στη Ρωσία. Κι είναι κι αυτό μέρος του κράτους το οποίο λειτουργεί σε απόλυτο βαθμό, ενός κράτους δυνατού και ζωντανού, μάλλον κρατικού και λιγότερο ιδιωτικού… Μα ακόμα μαζεύω εμπειρίες πριν καταλήξω σε συμπεράσματα.
Στις απορίες, θα με βάλει ακόμα πιο βαθιά η επιστροφή στην είσοδο της Κόκκινης Πλατείας, όταν πάμε για να επισκεφθούμε το Κρεμλίνο. Εχοντας περάσει από το Μουσείο της Ιστορίας κι από εκεί που έχουν ταριχευμένο τον Λένιν που το προσπεράσαμε…
Οι απορίες μου για το σε ποια εποχή βρίσκομαι, φούντωσαν όταν έφτασα στον ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ. Οπου είδα και κόκκινες σημαίες με σφυροδρέπανα, και κόσμο να τις κυματίζει, κι άλλους να το κάνουν τουριστικά, κάποιους άλλους όμως να το εννοούν…!
Στο ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ κυριολεκτικά ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΗΚΑ. Δεν το έχω νιώσει σε ανάλογο μνημείο. Η αυστηρότητα κι ο σεβασμός που σου αποπνέει υποχρεωτικά το σημείο… όχι, δεν είναι από τα συνηθισμένα. Κι αυτή η φλόγα, που βγαίνει μέσα από τα έγκατα του μνημείου, και δεν σβήνει ποτέ, σαν μια υψικάμινος ψυχών, ξεπερνά την έννοια ΔΕΟΣ. Δεν κρύβω ότι συγκινήθηκα. Δεν κρύβω ότι κατανόησα πολύ καλύτερα τι μπορεί να παθαίνουν άνθρωποι που πίστεψαν βαθιά σε αυτό το κομμάτι της Ρωσικής Ιστορίας ,όταν αντικρύζουν αυτό το μνημείο.
Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΚΡΕΜΛΙΝΟ
Το Κρεμλίνο μέσα στο κεφάλι μας έχει πάρει απίθανες διαστάσεις κι ερμηνείες κι όλοι το έχουμε συνδεδεμένο με το σοβιετικό καθεστώς ως ένα χώρο που παίρνονταν οι μεγάλες αποφάσεις και εξυφαίνονταν οι μεγάλες συνωμοσίες… ναι, ίσχυε. Μόνο που πριν το κομμουνιστικό καθεστώς που το έκανε έδρα του, ήταν η «ακρόπολη των Τσάρων». Και σήμερα είναι, λέει κατοικία του Ρώσου πρωθυπουργού.
Όλα αυτά μη φέρουν στο μυαλό αντίστοιχα κι ανάλογα δικά μας ή της Δύσης. Ακούγεται αλλά δεν είναι ούτε κάτι σαν το Προεδρικό Μέγαρο το δικό μας, ούτε των Ηλυσίων της Γαλλίας ούτε της Ντάουνινγκ Στριτ περι πρωθυπουργικής κατοικίας ούτε καν αυτός ο Λευκός Οίκος
Το Κρεμλίνο είναι μια αχανής έκταση που περιβάλλεται από τείχη και σε αυτή την αχανή έκταση δεν χάνεται μόνο ο κοινός θνητός, χάνεται κι η Ιστορία. Ετσι κι αλλιώς το τι υπάρχει εκεί μέσα, δεν θα το δει ο θνητός που λέγαμε, αυτό που βλέπουμε είναι ένα μέρος μόνο του Κρεμλίνου , και προφανώς ένα μικρό μέρος, που άνοιξε για το κοινό το 1955 με την αποσταλινοποίηση.
Το επισκέφθηκα Σάββατο επίτηδες για να δω τι είδους κόσμο θα είχε, πέρα από τουρίστες, κι αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι το γεγονός πως οι Ρώσοι , που έρχονταν συν γυναιξί και τέκνοις ήταν κατά πολύ περισσότεροι από τους τουρίστες.
Κι υπομονετικά στις ουρές για εισιτήρια ενώ εκείνη τη μέρα το κρύο ήταν λίγο τσουχτερό- δεν ξέρω αν έπαιζε ρόλο και το ρίγος της Ιστορίας.
Κι έχω κι ένα περιστατικό να αναφέρω με ένα Ρώσο γύρω στα 50, που έδειχνε μορφωμένος, μιλούσε ξένες γλώσσες, είχε έρθει με τη σύζυγο και το παιδάκι τους, πιάσαμε κουβέντα, άκουσε ότι είμαστε Ελληνες και τον έπιασαν κι αυτόν τα φιλελληνικά του, κι όταν πήγε κάποια στιγμή να διασαλευτεί η τάξη της ουράς, ο Ρώσος μπήκε μπροστάρης, όχι μόνο για το δικαίωμα του επί της προτεραιότητας αλλά και για τους ξένους που βρίσκονταν πίσω του, εμάς δηλαδή τους Ελληνες, και δεν έφυγε μέχρι να διαπιστώσει ότι ήμαστε οι επόμενοι για να βγάλουμε εισιτήριο, όπως ακριβώς έπρεπε κι όχι όπως πήγαν να κάνουν μερικοί πονηροί. Τον ξανασυναντήσαμε αργότερα, σε κάποια από τα μουσεία ή τις εκκλησίες του Κρεμλίνου, κι όλες τις φορές έδειξε ενδιαφέρον μήπως και χρειαζόμαστε τίποτε κι αν όλα είναι εντάξει.
Στο Κρεμλίνο λοιπόν…
Τόσες Εκκλησίες, έχω δει μόνο στο Αγιο Ορος. Το ξεκινώ έτσι απότομα. Διότι όλο αυτό το τεράστιο κομμάτι στο οποίο επιτρέπεται η περιήγηση του κοινού, αποτελείται ως επί το πλείστον από εκκλησίες.
Εδώ νομίζω ότι θα έπρεπε να αναλάβει την περιήγηση αγιογράφος διότι αυτά τα εκθέματα που είδα, σε όλες εκείνες τις εκκλησίες, που υπάρχουν μέσα στο Κρεμλίνο, όπου βγαίνεις από τη μια και μπαίνεις στην άλλη, σε κάποιες από αυτές τις διαδρομές συναντάς και το Μόσκοβα τον ποταμό να σε κοιτάζει από τα ήρεμα νερά του και να σου συμπληρώνει την κατάσταση στην οποία έχεις περιέλθει…
Τι Αντρέι Ρουμπλιώφ, τι Θεοφάνης ο Ελληνας, τι να σας πω για τον Καθεδρικό του Αρχαγγέλου , τον άλλο της Αναλήψεως, αμ εκείνο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου…τι ο Τόπος προσευχής της Τσαρίνας, τι ο χώρος προσευχής του Πατριάρχη ή ο θρόνος του Ιβάν του Τρομερού που φυλάσσεται εκεί περα, φτιαγμένος το 1551, ή σε κάποιο υπαίθριο σημείο η καμπάνα του Τσάρου που στέκει μόνη, εκτεθειμένη και θεόρατη, βάζοντας σε σκέψη πόσοι σκλάβοι μπορεί να χρειάζονταν για να την κτυπούν και να ηδονίζεται ο Τσάρος στο ανάκρουσμα τους…
Ειλικρινά τα έχασα με ένα τόσο μεγάλο χριστιανικό-θρησκευτικό θησαυρό, έβλεπα τις γυναίκες που κοιτούσαν τόσο εκστατικά, ρωτούσαν και μάθαιναν από προθυμότατους συνοδούς και φύλακες που υπήρχαν εκεί μέσα, σκέφτηκα το Αγιο Ορος το δικό μας κι αν πράττει σωστά που αφήνει τις γυναίκες απέξω από όλη αυτή την θρησκευτική Ιστορία που διαθέτει … Πάντως στη Ρωσία, στις Εκκλησίες του Κρεμλίνου, δεν υπάρχει τέτοιο άβατο-αντίθετα!
Σκέφτηκα και το σοβιετικό καθεστώς. Πως διάλεξε για τόπο του ένα μέρος γεμάτο εκκλησίες και το ταύτισε προς τα έξω με άλλη έννοια. Τις απαντήσεις μου τις πήρα αργότερα, διότι από εκείνη τη στιγμή και μετά δεν έπαψα να το ερευνώ. Ούτε το μέρος είναι μόνο εκκλησίες και μουσεία, εμείς είμαστε που βλέπουμε μόνο αυτά, κι οι εκκλησίες δεν έμειναν αλώβητες εντελώς, λένε ότι ο Στάλιν έκλεισε μπόλικες εκεί μέσα κι ότι είχε κλείσει και το Κρεμλίνο για τον κόσμο..Σίγουρα οι Σοβιετικοί, τα έμαθα κι αυτά ερευνώντας (είπαμε, η Μόσχα έχει βάθος ) το διάλεξαν ως συνέχεια , ότι το Κρεμλίνο ήταν σε ισχύ κι επί Τσάρων, η «ακρόπολη» τους όπως τη λένε, και συνεχίζεται και σήμερα.
Μία στάση από τα «θρησκευτικά» στα οποία επανέρχομαι εντός ολίγου, με την ξεχωριστή (με όλη τη σημασία της λέξης αφού απαιτεί και ξεχωριστό εισιτήριο εισόδου) επίσκεψη στην «Αίθουσα των Εξοπλισμών», που μου το είχαν συστήσει μυημένοι Μοσχοβίτες, και που έπαθα την πλάκα μου. Άλλο περίμενα, άλλο βρήκα. Φανταζόμουν ότι θα δω «όπλα» μα είδα άλλα. Είδα ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ της ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Τοποθετημένα σε αχανείς, «θεματικές» αίθουσες. Το νυφικό της Μεγάλης Αικατερίνης (το αυθεντικό, όχι τίποτε ρέπλικες) , το κοστούμι που φόρεσε στη στέψη, άλλη αίθουσα με τις κορώνες (τι διαμαντικό και κακό, τι σπατάλη σε μια περίοδο της Ιστορίας από τους ισχυρούς), τι παπούτσια αυτοκρατορικά, τι κοστούμια χορών… Μα εκεί πρέπει να πηγαίνουν , φαντάζομαι, κάθε τρις και λίγο, όλοι όσοι σπουδάζουν ενδυματολογία.. Κάπως έτσι κατάλαβα και το Οσκαρ που πήρε η Βρετανή Τζάκλιν Ντούραν για την τελευταια «Αννα Καρένινα» με εκείνο το κοστούμι που έφτιαξε για το τέλος της ηρωίδας, εκείνο το μωβ-μπορντό- μα ήταν κυρίαρχο χρώμα στη Ρωσία εκείνη, το κατάλαβα στο Μουσείο αυτό, το διαπίστωσα από και μετά, σε πολλές άλλες επισκέψεις μου σε χώρους.. Κι άλλη αίθουσα, με τις βασιλικές άμαξες. Κι η διπλανή με τα έλκυθρα..Και πάμε παραπέρα… Στην αίθουσα με τα παράσημα. Εκεί ο Στάλιν απόλυτος πρωταγωνιστής. Όλα του τα παράσημα παρατεταγμένα.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ, ανέκραξα. Από την Καμπάνα του Τσάρου ως τα παράσημα του Στάλιν ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΡΩΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Μεγάλο μάθημα αυτό για μένα. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ.
Ζαλισμένος και θαμπωμένος ξαναγυρίζω στις Εκκλησίες. Αντρέι Ρουμπλιώφ «ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ». Θυμάμαι αυτή τη φράση από την ταινία του Ταρκόφσκι που το σενάριο το είχε συγγράψει με τον Αντρέι Κοντσαλόφσκι. Δεν ξέρω σε ποιόν ανήκει η συγκεκριμμένη ατάκα. Αυτό που ξέρω είναι πως αυτή η φράση, που μου αφυπνίστηκε από τη μνήμη εκεί μέσα, είναι η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΡΩΣΟΥ. ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ. ΦΟΒΟΣ απέναντι στο ΘΕΟ, ΠΙΣΤΗ στο ΚΡΑΤΟΣ. ΠΙΣΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ, είτε μιλάμε για τον Χριστιανισμό είτε για τον Κομμουνισμό. Χωρίς τον ΦΟΒΟ, τον εσωτερικό ΦΟΒΟ, αυτή η πίστη δεν λειτουργεί.
Τα ξανασυνάντησα στις επόμενες διαδρομές μου, όταν πιά καταλάβαινα. Αυτό ήταν και το μάθημα από το ΚΡΕΜΛΊΝΟ (που σημαίνει στα ρωσικά «οχυρό»).
Μπήκαμε πρωί, βγήκαμε με το σούρουπο. Μπήκαμε με κρύο, όταν σουρούπωσε ο καιρός άρχισε να γλυκαίνει. Ενα τσάι επειγόντως μετά από όλα αυτά. Κι ένα τσιγάρο. Οπωσδήποτε ένα τσιγάρο. Και που να το καπνίσεις. Πάρε τα ποδαράκια σου και στο πρώτο παγκάκι που θα βρείς , άναψε το και σκέψου. Το μυαλό έχει τιγκάρει από πληροφορίες. ‘ Η αλάφρωσε το, ή επεξεργάσου τες.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ