Δεν ξέρω αν αυτά τα συνθήματα που είναι γραμμένα σε τοίχους, πινακίδες, πανό και μαρκίζες, κατά μήκος και κατά πλάτος όλης της χώρας, υπήρχαν κι από παλιά- προφανώς και θα υπήρχαν.

Ωστόσο, πρέπει να απόκτησαν ξεχωριστή σημασία στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, που για τους Κουβανούς είναι μια πληγή, ένα στίγμα, μια αγωνία που δεν ξέρουμε κι αν θα σβήσει και ποτέ, όπως δεν έσβησε κι εδώ η πείνα της Κατοχής και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.

Αναφέρομαι και πάλι στην περίοδο 1991-1996, όπου δοκιμάστηκαν τα πάντα.

Όμως αυτά τα συνθήματα που είναι γραμμένα σε όλη τη χώρα και υμνούν το πνεύμα και τις αρχές της Επανάστασης, μου έκαναν ξεχωριστή εντύπωση.

Δεν ήταν συνθήματα προπαγάνδας της Εξουσίας, δεν ήταν κηρύγματα μίσους εναντίον κάποιου συγκεκριμένου ή αόρατου εχθρού, ήταν συνθήματα αρχών.
Ένα που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση και που το συνάντησα πολλές φορές και σε διαφορετικά σημεία ήταν αυτό της ΠΑΙΔΕΙΑΣ.

Σύνθημα που παραλλασσόταν  από φορά σε φορά κι αφορούσε στη Μόρφωση, απευθυνόμενο στους γονείς. Έκκληση να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, να μορφώνουν τα παιδιά τους, υπενθυμίσεις για τα αγαθά της μόρφωσης, για το ότι η Παιδεία είναι ανάγκη, για την αξία του Πανεπιστήμιου.

Κι όπως στο θέμα της Υγείας που αναφέρθηκα διεξοδικά στο κεφάλαιο 3, είπα ότι σε κάθε μέρος που πήγαινα συναντούσα κι ένα «Polyclinico» να με υποδέχεται στην είσοδο της πόλης ή της κωμόπολης ή του χωριού, το ίδιο συνέβη και με την Παιδεία.

Σχολεία παντού, σε περιποιημένα κτίρια, τα παιδιά με τις στολές τους, καφέ για το δημοτικό σχολείο, γαλάζιο για το Γυμνάσιο-Λύκειο, ίδια για όλα τα μέρη.

Κι όπως έμαθα, είναι κι αυτά δωρεάν, τα αναλαμβάνει όλα το Κράτος. Και μάλιστα τα παιδιά τα έχουν σε ολοήμερη απασχόληση μέσα στο διδακτήριο, όπου προσφέρεται και φαγητό, σίτιση κανονική. Οι γονείς δεν πληρώνουν τίποτα. Ούτε για το σχολείο ούτε για το Πανεπιστήμιο. Όπως παρέχεται δωρεάν η Υγεία, έτσι παρέχεται δωρεάν κι η Παιδεία.

Ο οδηγός που με πήγε στο  Κοχιμάρ, το ψαροχώρι του Χεμινγουέι, σπουδάζει τρία παιδιά. Ο γιός φοιτά στο Πανεπιστήμιο, στην Ιατρική, πάει για Καρδιοχειρουργός, η κόρη σπουδάζει στην Κρατική Σχολή Χορού όπου κι εκεί όλα είναι δωρεάν και στον κλασικό Χορό δίνεται ιδιαίτερη σημασία- αν δει κανείς το Εθνικό Θέατρο Μπαλέτου στην Αβάνα, που έχει πάρει το όνομα «ΑΛΙΣΙΑ ΑΛΟΝΣΟ», προς τιμήν της μεγάλης Κουβανής καλλιτέχνιδος της Τέχνης της Τερψιχόρης, που τη βλέπαμε να έρχεται και στο Ηρώδειο, θα αισθανθεί δέος. Κι αν είναι Ελληνας θα αισθανθεί και άσχημα βλέποντας ένα τέτοιο θέατρο αποικιακής αρχιτεκτονικής να δεσπόζει καταμεσής της παλιάς πόλης στην Αβάνα, αφιερωμένο στο Χορό, κάτι θα αισθανθεί… ΚΙ εκεί, όλα είναι δωρεάν.

Όπως δωρεάν διασχίζεις κι όλη τη χώρα, με εξαιρετικό οδικό δίκτυο, όσον αφορά στους μεγάλους αυτοκινητοδρόμους, τις autopistas, και σε όλη τη χώρα υπάρχουν όλα κι όλα μόνο δύο διόδια. ΜΟΝΟ ΔΥΟ. Τα οποία βρίσκονται στις δύο τουριστικές περιοχές του νησιού, ουσιαστικά δηλαδή τα παίρνουν από τους ξένους. 4 ευρώ ας πούμε κοστίζουν τα διόδια. Το ένα βρίσκεται στο ΒΑΡΑΔΕΡΟ, 130 χιλιόμετρα από την Αβάνα, σχεδόν αντικριστά στο Μαιάμι και λοξοκοιτά  και τις Μπαχάμες, το άλλο στη ΣΑΝΤΑ ΜΑΡΙΑ , βόρεια της Σάντα Κλάρα. Αλλα διόδια δεν έχει.

Βέβαια, στην επαρχία, η οποία έχει έντονο το χρώμα της Καραιβικής κι αυτών των αισθήσεων που βλέπουμε στο σινεμά σε ταινίες που διαδραματίζονται σε τέτοια μέρη, ναι, θα δείτε και τη σούστα να εκτελεί χρέη συγκοινωνίας. Ω, ναι. Περνά το γαιδουράκι με τη σούστα κι εκτελεί χρέη…. Ταξί! Και με τον ήλιο να καίει ντάλα- δεν είναι ό,τι πιό άνετο για τον υπομονετικό κόσμο που περιμένει…. Και που δεν έχει άλλη επιλογή.

Όπως μου έλεγε λοιπόν κι ο οδηγός όταν με πήγαινε στο Κοχιμάρ, σπουδάζει τρία παιδιά δωρεάν (το τρίτο πηγαίνει στην τελευταία τάξη του Δημοτικού) είναι όλα αυτά δωρεάν αλλά η σύζυγος που είναι γιατρός αμείβεται με 70 ευρώ το μήνα. Σοκ! Κι ο ίδιος έχει κατά νου να την κάνει προς Μαιάμι μέσω Μεξικού που έχει εκεί τον αδελφό του ο οποίος την είχε κοπανήσει στα χρόνια της πείνας.

Διότι η Σεβρολέτ του 1948 με την οποία με πήγε στο Κοχιμάρ, θέλει φτιάξιμο. Κάποια στιγμή, έπιασε απότομα μια τροπική βροχή, στη διάρκεια της διαδρομής μας, κι έπρεπε να σκεπαστεί το «κάμπριο». Εβαλε μπρος την εφαρμογή, σκεπαστήκαμε μεν, αλλά το σκέπασμα ήταν διάτρητο, σαν να το είχαν γαζώσει σφαίρες. Σε κάποια σημεία, του έλειπαν κομμάτια ολόκληρα. Ζήτησε συγγνώμη «αλλά κοστίζει 300 πέσος» εξήγησε κι ακόμα δεν τα έχω μαζέψει. Οι εταιρείες τόσο των Ταξί όσο και των «κάμπριο» είναι ιδιωτικές, αλλά τελούν υπο κρατικό έλεγχο, ο οδηγός το νοικιάζει κατά κάποιο τρόπο μα εποπτεύεται από το Κράτος  κι οι φθορές είναι έξοδα δικά του. «Κι από πού τα φέρνετε τα ανταλλακτικά αυτών των αυτοκινήτων που είναι παλιάς εποχής; Που τα βρίσκετε;». Η απάντηση ήταν «Από την Αμερική». «Δεν γίνονται όμως οι συναλλαγές και πολύ επίσημα» μου είπε με σημασία, «δεν γίνονται όμως και παράνομα» μου εξήγησε όσο κι αν δεν κατάλαβα ακριβώς τον συσχετισμό… Διότι «από την Αμερική» και με καθεστώς εμπάργκο… μάλλον μέσω κάποιου…  τρίτου αεροδιάδρμου θα φτάνουν τα ανταλλακτικά στην Κούβα. Ο Θεός βέβαια να τα κάνει ανταλλακτικά. Το καταλαβαίνεις όταν ακούς τα μαρσαρίσματα αυτών των «καμπριολέ»

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη στέγη. Κι αυτή παρέχεται δωρεάν αλλά υπάρχει και ταξική διαβάθμιση. Υπάρχουν τα «σολάρ», όπως λέγονται οι εξαθλιωμένες , λαικές πολυκατοικίες, που εκεί δεν πλησιάζεις σε κάποιες από αυτές λόγω εξαθλίωσης, και είναι διαφορετικά τα σπίτια για κάποια άλλα επαγγέλματα. Όμως και για αυτά τα επαγγέλματα οι μισθοί είναι αυτοί που ανέφερα. 70 ευρώ το μήνα ο γιατρός, 80 ο διευθυντής..

Το θέμα της στέγης ήταν από τα πρώτα που αντιμετώπισε η Επανάσταση, στις πρώτες κιόλας μέρες του 1959- αυτά τα διάβασα διεξοδικά στο Μουσείο της Επανάστασης, στην Αβάνα. Υποτίθεται πως έχει λυθεί δι’ αυτού του τρόπου.

Επίσης, τα τρόφιμα είναι με δελτίο. Και το ρούμι. Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχει πείνα. Και πράγματι πείνα δεν υπάρχει. Εχει αντιμετωπιστεί με το δελτίο. Κι έτσι κρατήθηκε η χώρα όρθια στην περίοδο της πείνας του 1991-96.Δηλαδή με την Υγεία, την Παιδεία δωρεάν, με τα δελτία στα τρόφιμα, ο κόσμος τη βγάζει. Δεν πεινάει και το νιώθεις. Του είναι εξασφαλισμένα τα απαραίτητα. Του λείπουν, όμως, σε κάποιες περιπτώσεις έως κι απελπιστικά, τα περιττά. Αυτό που θες να το ρίξεις λιγο έξω και να έχεις και τη δυνατότητα να το ρίξεις έξω. Το ωραίο ρουχαλάκι, το καλλυντικό , αυτά που θα τα βρεις σε τιμές οι οποίες για τους μισθούς που δίνονται δεν είναι επιτρεπτές για όλους.

Όπως επίσης, μια μέρα που περπατούσα σε ένα στενοσόκακο της Αβάνας που θύμιζε τη «συνοικία το όνειρο» του Αλεξανδράκη, έπεσα πάνω σε άφιξη κρέατος. Ηταν η μέρα που θα γινόταν παραλαβή στο κρέας με βάση το δελτίο τροφίμων. Ε, η κατάσταση ήταν όπως αυτό που δείχνε ιη ταινία η ελληνική του 1961 (συμπτωματικά τη χρονιά του αμερικανικού εμπάργκο στην Κούβα). Δεν θα έλεγα ότι αισθάνθηκα όμορφα στη συγκεκριμένη εικόνα. Ηταν μια από τις έντονες στιγμές συνειδητοποίησης των ελλείψεων. Από την άλλη, μου εξήγησαν, και μου έκανε εντύπωση ότι η εξήγηση δεν ειπώθηκε ως μιζέρια, πως τα απαραίτητα έρχονται εναλλάξ πολλές φορές, ο κόσμος είναι ενημερωμένος και πηγαίνει. Το κρεοπωλείο όπως και κάτι τρύπες που τις λένε «καφετέριες» κι εννοούν ότι από το παραθυράκι σου δίνουν στον πλαστικό ένα καφέ, δεν προσμετράται.

Βέβαια, από ό,τι κατάλαβα, έχουν αξιολογήσει διαφορετικά τα περιττά τους.

Δεν κοιτούν σαν λιμασμένοι το I-phone, διότι και τι να το κάνουν; Το Ιντερνέτ είναι επίσης μια άγνωστη ιστορία. Αυτοί ζουν κανονικά χωρίς αυτό. Εμείς που το ξέρουμε κι έχουμε εξαρτηθεί, έχουμε πρόβλημα. Προσωπικά, ακολούθησα πλήρως τους ρυθμούς και το άφησα κι εγώ στην άκρη. Όμως δεν μπορώ να πω ότι ήμουν κι αντιπροσωπευτική περίπτωση διότι είχα την πολυτέλεια του χρόνου και της περιπλάνησης που γινόταν αναψυχή. Αν είχα να στέλνω συνεργασία και ρεπορτάζ σε εφημερίδα, θα είχα πρόβλημα. Βέβαια στα μεγάλα ξενοδοχεία, υπάρχει μέριμνα αλλά για να περάσεις  στον υπολογιστή σου την ειδική κάρτα που αγοράζεις , χρειάζεται κι εκ νέου ρυθμίσεις κι ο….Θεός βοηθός.

Το πώς έχουν βρει τον τρόπο να αντιμετωπίζουν τα περιττά τους το συνειδητοποίησα όταν πήγα στη Μαλεκόν, στην παραλιακή λεωφόρο των 8 χιλιομέτρων , για την οποία θα κάνω ειδικό αφιέρωμα. Ειδικά, όταν την είδα νύχτα. Εκεί κατάλαβα πολλά περισσότερα. Διότι κάποιες ανάγκες για τα «περιττά» πηγάζουν κι από το DNA. Κι η Κούβα βρίσκεται στην Καραιβική.  Είναι Καραιβική. Αυτό μην το ξεχνάμε.

Το ταξίδι συνεχίζεται και στο επόμενο δημοσίευμα θα βγούμε στα νυχτέρια