Πόσο μάλλον όταν αυτή η ιστορία είναι ανθρώπινη κι ο καλλιτέχνης δείχνει αληθινός δημιουργός, όταν από ταινία σε ταινία ξεκαθαρίζεται κι η ταυτότητα του, η υπογραφή του.

Κι η ταυτότητα-υπογραφή του Ιρανού καλλιτέχνη είναι το ανθρώπινο θέμα που ξεκινά από ένα ανθρώπινο περιστατικό της καθημερινότητας, εστιάζει σε αυτό, πατά γερά πάνω του, κι αρχίζει σιγά σιγά να ανοίγει τον διαβήτη προς τα πρόσωπα που απαρτίζουν το θέμα αλλά και προς τον ίδιο τον κεντρικό ήρωα και δεν αφήνει ανθρώπινη εκδοχή άθικτη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, στις ταινίες του Φαραντί (ή Φαράντι- δεν ακούω και καλά…) να καταλήγουμε σε πλήρη καθολικότητα, την ίδια στιγμή που θα διατρέχαμε τον κίνδυνο να μείνουμε προσκολλημένοι στο «περιστατικό». ΚΙ ένα περιστατικό, δεν ,μπορεί να καταλήξει σε Τέχνη αν δεν έχει μια οικουμενικότητα γύρω από τον Ανθρωπο.

Στο τωρινό φιλμ για παράδειγμα έχει δουλέψει σοφά με διαβήτη κι υποδεκάμετρο πάνω στον «Θάνατο του εμποράκου» του Αρθουρ Μίλερ. Και λέω «σοφά» επειδή λίγα λεπτά ακόμα πριν από το τέλος αναρωτιόμουν πως θα συνδεθεί το έργο του Μίλερ με το σενάριο που παρακολουθούμε.

Προηγουμένως , όμως, έχει κάνει και μια αναφορά σπουδαία σε ένα ποίημα του Σααντί, την «Αγελάδα»- ο Σααντί είναι ο Πέρσης ποιητής που ποίημα του απαγγέλει ο Κωνσταντίνου στη Βουγιουκλάκη στο «Χτυποκάρδια στο θρανία» και τους κάνει τσακωτούς ο γυμνασιάρχης (πόσο καταρτισμένος ήσουν ρε μπαρμπα- Αλέκο (Σακελλάριε);) Αυτό το πρώτο στοιχείο το «πετάει» μέσα στην υπόθεση και δεν το ξαναπιάνει, το αφήνει όμως να κάνει τη δουλίτσα του.

Κι ερχόμαστε στην κύρια υπόθεση , όπου μέχρι  να φτάσουμε στο τέλος, όπως είπα αναρωτιόμουν πως συνδέεται το έργο του Μίλερ. Το οποίο το βλέπουμε ως το έργο που παίζουν στο θέατρο το αντρόγυνο της ιστορίας αλλά αυτό που ζουν δεν έχει καμία σχέση με το έργο.

Το αντρόγυνο της ιστορίας εγκαταλείπει άρον αρον το διαμέρισμα του- αυτή είναι η υπόθεση- διότι το κτίριο παρουσίασε καθίζηση και διατάχτηκαν οι ένοικοι να το εκκενώσουν. Μετακομίζουν προσωρινά κάπου αλλού και μια μέρα η γυναίκα δέχεται επίθεση από άγνωστο μέσα στο προσωρινό της διαμέρισμα. Ποιός; Τι; Γιατί; Πότε; Τι ακριβώς; Είναι τα ερωτήματα που αναπηδούν και ξεκινούν να απαντηθούν αφού πρώτα αναλυθούν και γίνουν υπόθεση έργου. Και βέβαια, διακριτικά ο περίγυρος, με ό,τι συνεπάγεται, για Ιραν μιλάμε, κατανοητά κάποια πράγματα ως δεδομένα. Η μόνη απορία μου είναι πως από όσο γνωρίζω κάθε τι αμερικάνικο απαγορεύεται στο Ιράν αλλά στο θέατρο βλέπουμε να παίζουν τον «Θάνατο του εμποράκου». Προφανώς κάποια παραπληροφόρηση έχουμε δεχτεί περί του τι απαγορεύεται. Όπως βεβαίως παραπληροφόρηση είναι κι αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια με το «θάνατο του εμποράκου» όπου όποιος το ανεβάζει αρχίζει και μιλά για το «αμερικάνικο όνειρο». Κι όχι για τον άνθρωπο τον χτυπημένο από τη μοίρα να μην γίνει αυτός που θέλησε αλλά στην οποία μοίρα έχει ευθύνη κι ο ίδιος, ο οποίος δεν ήταν και τόσο εντάξει στα προσωπικά του… Κι αν δεν λάβει υπόψη του κάποιος αυτή την τελευταία παράμετρο για το έργο του Μίλερ δεν θα μπορέσει να αντιληφθεί τι συγκλονιστική δουλειά επιρροής στο σενάριο έχει κάνει ο Ασγκάρ Φαράντι (ή Φαραντί…) Διότι κι ο «εμποράκος»…. Σταματώ μισό λεπτό εδώ και θα συνεχίσω αλλά θεωρώ πως στην παραπληροφόρηση γύρω από το έργο του Μίλερ έχει παίξει ρόλο κι η ελληνική  ΕΥΦΥΗΣ απόδοση του τίτλου, όπου το 1949 όταν το ανέβαζε ο Κάρολος Κουν θέλησε ο Μάριος Πλωρίτης να το κάνει πιο εύηχο. Κι από το «Ο θάνατος ενός πλασιέ» κατέληξε στο «Ο θάνατος του εμποράκου». Από κει και πέρα, η λέξη «εμποράκος» με βάση το έργο παίρνει άλλες διαστάσεις ….

Συνεχίζω λοιπόν από εκεί που έμεινα. Διότι κι ο «εμποράκος» στον οποίο καταλήγει η σύνδεση του σεναρίου με το έργο του Μίλερ είναι ένας άνθρωπος που η Μοίρα του την έστησε. Δεν έχει να κάνει ούτε με το «αμερικάνικο όνειρο» ούτε με το «ιρανικό όνειρο» ούτε με κανένα «όνειρο» διότι αν το περίφημο έργο περιοριζόταν στο «αμερικάνικο όνειρο» δεν θα είχε γίνει κλασικό, δεν θα είχε την παγκόσμια επιτυχία, δεν θα είχε πετύχει την Αθανασία, δεν θα έφτανε ως το Ιραν να εμπνέει τους ήρωες του σεναρίου και τον συγγραφέα-σκηνοθέτη που τον συνέλαβε. Το «αμερικάνικο όνειρο» στο έργο του Μίλερ είναι το πλαίσιο κι όχι το θέμα διότι στο έργο υπάρχουν κι άνθρωποι που τα κατάφεραν. Κι η σχέση του Γουίλι Λόμαν με τη γυναίκα του, τους δυο γιούς του, το πρώην αφεντικό του και τον αδερφό του, δεν είναι ακριβώς αυτό. Ο Μίλερ του τα ρίχνει ενίοτε του Λόμαν.

Το συνταίριασμα των δύο ιστοριών, Μίλερ και Φαράντι, έχει να κάνει με το τελικό πένθος, που αμφότεροι θρηνούν κάποιον που τους «ξεγέλασε», κάποιον στον οποίο η ζωή δεν τα έφερε όπως εκείνος τα υπολόγιζε κι ο οποίος όμως πήγε να την ξεγελάσει αλλά στη ζωή ποιος τολμά να βγάλει γλώσσα;

Ωραίο έργο, πυκνό, κλιμακούμενο, με ανθρώπους, με δράμα υφέρπον και στη συνέχεια καλπάζον, με μια προτελευταία σκηνή όπου παίζεται αληθινή τραγωδία στα σκαλιά πολυκατοικίας κι ο Φαράντι καταφέρνει και μας συγκινεί με ένα πνίξιμο στο λαιμό και μας αποστασιοποιεί στη συνέχεια μεταφέροντας μας στο θέατρο.

Το βρήκα εξαιρετικό από όλες τις απόψεις. Και για ηθοποιία, ούτε λόγος. Τι αλήθεια αλλά και τι παίξιμο κι όχι υποπαίξιμο όπως το παρεξηγούν εδώ μερικοί. Ο πρωταγωνιστής ΣΑΧΑΜΠ ΧΟΣΕΙΝΙ, που πήρε το βραβείο ερμηνείας στις ΚΑΝΕΣ (η ταινία τιμήθηκε στο ίδιο Φεστιβάλ και με το βραβείο ΣΕΝΑΡΙΟΥ) είναι πρωταγωνισταράς. Εχει και ταλέντο και παρουσία και «χρώματα». Κι όλοι οι ηθοποιοί καταφέρνουν να βγάλουν αυτό που επιδιώκει ο σκηνοθέτης –σεναριογράφος: Μαζί με το δράμα κι ένα ανθρώπινο ΗΘΟΣ! Οι συγκρούσεις τους έχουν μεγάλη ηθική αξία. Εχουν βάσεις,. Σου βάζουν ερωτήματα. Όπως, άλλωστε, και στο αριστούργημα του Μίλερ.

ΥΓ. Θα εκδηλώσω όμως και μια ΕΠΙΦΥΛΑΞΗ: Κίνδυνο επαναληπτικότητας ! Κάπου όλα του τα έργα κινούνται πάνω κάτω στο ίδιο μοτίβο. Ένα ανθρώπινο περιστατικό με διαστάσεις τραγωδίας. Μία, δύο τρεις, πέντε; Σαν να είναι «αυτό και δεν έχει άλλο» .

ΥΓ2: Η ταινία έχει περάσει στην «shortlist» των εννέα ξενόγλωσσων ταινιών από όπου θα ψηφιστεί η τελική πεντάδα για το Οσκαρ

ΥΓ 3¨Τελικά ο "Εμποράκος" έγινε ο ΤΡΟΠΑΙΟΥΧΟΣ του ΟΣΚΑΡ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ 2017