Αν η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ στην ταινία είναι η όψη, το ΜΟΝΤΑΖ είναι ο ρυθμός της κι η δομή της. Το μοντάζ είναι βασικό στοιχείο στο οποίο βασίζεται η σκηνοθεσία και σε ορισμένες περιπτώσεις υποκαθιστά και τη σκηνοθεσία, αναλαμβάνει αυτό να τη φέρει εις πέρας για λόγους δομής του έργου, επειδή στο μοντάζ έκανε ο σκηνοθέτης την «ανάθεση» της αποστολής.
Δεν είναι τυχαίο που φέτος τα τέσσερα από τα πέντε φιλμ που είναι υποψήφια για Οσκαρ στην κατηγορία του μοντάζ είναι υποψήφια και στη σκηνοθεσία.
Όπως δεν είναι και τυχαίο το ότι στατιστικά οι ταινίες που παίρνουν Οσκαρ έχουν αν μη τι άλλο υποψηφιότητα για Οσκαρ και στο μοντάζ. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απαγορεύονται οι εξαιρέσεις- πως αλλιώς θα επιβεβαιωνόταν ο κανόνας;
Ο μοντέρ πλέον, στις μεγάλες τουλάχιστον ταινίες, βρίσκεται σε διαρκή συνεννόηση με το σκηνοθέτη, πολλές φορές και με τον σεναριογράφο, μια κι ανάλογα με το ρυθμό και το είδος που θα θελήσει ο σκηνοθέτης, πρέπει να είναι γραμμένες κι οι σκηνές από τον σεναρίστα ώστε ο μοντέρ όλο αυτό να το μετατρέψει σε ταινία. Κάθε ταινία, όπως έχει το δικό της στυλ, έτσι έχει και το δικό της μοντάζ. Οπότε κι εδώ ισχύουν οι κανόνες περί αποτελεσματικότητας, βραβεύεται το μοντάζ εκείνο που συνέργησε το περισσότερο στην προώθηση του αποτελέσματος.
ΥΠΟΨΗΦΟΙ ΕΙΝΑΙ:
- Η ΑΦΙΞΗ (Arrival)- Τζο Γουόκερ
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΟΣΚΑΡ: Δεύτερη υποψηφιότητα. Είχε προταθεί και το 2014 για το «Δώδεκα χρόνια σκλάβος» κι είχε χάσει.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ: Το μοντάζ εδώ είχε μια πολύ λεπτή αποστολή να φέρει εις πέρας: Είναι ένα έργο που φαινομενικά δείχνει περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας, στην πραγματικότητα όμως είναι ψυχολογικό αλλά και φιλοσοφικό δράμα πάνω στο Σύμπαν και στο Χρόνο. Το μοντάζ κινδύνευε να κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δυσνόητα κυρίως στα μπρος πίσω του χρόνου και στο πότε διαδραματίζονται τα περιστατικά που είναι και ζητούμενο της ταινίας. Κι επιπλέον είχε να φροντίσει το θέμα των ήχων στους οποίους επενδύει η σκηνοθεσία κι ο μοντέρ της εικόνας όφειλε να φτιάξει βάση για να κάνει τη δική του δύσκολη δουλειά ο μοντέρ (η μοντέζ -για την ακρίβεια) του ήχου. Ο μοντέρ πήρε τα εύσημα των συναδέλφων του τόσο στην Ακαδημία με την υποψηφιότητα (άρα αναγνώριση) όσο και στο Σωματείο που του έδωσαν το βραβείο μοντάζ για δραματική ταινία. Κι αν αναλογιστεί κανείς για ποια ταινία ήταν η προηγούμενη υποψηφιότητα και το πόσο διαφορετική είναι το «12 χρόνια σκλάβος» από αυτήν εδώ, καταλαβαίνει τα καντάρια αξίας του μοντέρ
- ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΑΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ (Hacksaw Ridge)- Τζόν Γκίλμπερτ
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΟΣΚΑΡ: Δεύτερη υποψηφιότητα για τον Αυστραλό μοντέρ. Ηταν υποψήφιος και το 2002 για τον πρώτο «Αρχοντα των δακτυλιδιών», το «Η συντροφιά του δακτυλιδιού»
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ: Εδώ δεν πάνε απλώς χέρι – χέρι η σκηνοθεσία με το μοντάζ αλλά ο μοντέρ είναι εξ αρχής βασικός παράγων της ταινίας- ο ΤΖΟΝ ΓΚΙΛΜΠΕΡΤ είναι και παραγωγός, παίρνει και credit παραγωγού στις ταινίες που συμμετέχει ως μοντέρ. Η ταινία «Αντιρρησίας συνείδησης» είναι οργανωμένη κι ως παραγωγή πάνω στο μοντάζ, ο Μελ Γκίμπσον σχεδόν σαν να «συν-σκηνοθετεί» με τον μοντέρ Γκίλμπερτ την ηρεμία του πρώτου μέρους που όμως ο σκηνοθέτης φροντίζει να την υποσκάπτει με υπόγεια ένταση όπως σκηνοθετεί τους ηθοποιούς κι ο μοντέρ το καταγράφει σαν να προετοιμάζει-κι αυτό ακριβώς κάνει!- την έκρηξη του δεύτερου μέρους: Όταν ο αντιρρησίας συνείδησης θα βρεθεί στο μέτωπο, στο πεδίο της μάχης κι εκεί, για να φανεί η δραματική σύγκρουση, θα πρέπει ο πόλεμος να είναι στην πιο ιλιγγιώδη εκδοχή του. Το μοντάζ αναλαμβάνει από τον στρατάρχη- σκηνοθέτη το γενικό πρόσταγμα , κι αναλαμβάνει ως στρατηγός πλέον να κατευθύνει το επιτελείο των ήχων από το οποίο θα κριθεί όχι μόνο η μάχη αλλά κι ο πόλεμος. Κι ο πόλεμος κρίθηκε, τους έστειλε όλους τους εμπλεκόμενους στα Οσκαρ
- ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ (Hell or high water)- Τζέικ Ρόμπερτς
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΟΣΚΑΡ: Πρώτη υποψηφιότητα
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ: Είναι η ταινία της πεντάδας που δεν έχει υποψηφιότητα στη σκηνοθεσία. Κι αυτό, διότι εδώ το δίπολο είναι σενάριο-μοντάζ. Το μοντάζ υπαγορεύεται από τον τρόπο γραφής του σεναρίου ,«η λογική του μοντάζ κατά την συγγραφή του σεναρίου» , για την οποία έχω γράψει πολλές φορές και φέτος βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή της σε τούτη την ταινία. Το μοντάζ αναλαμβάνει να παρακολουθήσει την εξέλιξη της ιστορίας που έχει πολύ νήμα να ξετυλίξει και να της ζητήσει σύντομες σκηνές ώστε να επιτευχθούν δραματικότητα και ρυθμός, σαν να ήταν το μοντάζ ο σκηνοθέτης. Και να επιτευχθεί στην οθόνη κι η συνύφανση της ιστορίας με τα κοινωνικά στοιχεία και την τάση για δράση ενώ ζητάει και πλάνα που να φαίνονται πολύ οι χώροι ως απαραίτητο σκηνικό δράματος με κοινωνικό χαρακτήρα.
- LA-LA-LAND, Τομ Κρος
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΟΣΚΑΡ: Ο ΤΟΜ ΚΡΟΣ έχει ΠΑΡΕΙ Οσκαρ το 2015 για το «ΧΩΡΙΣ ΜΕΤΡΟ» (Whiplash). Αυτή είναι η δεύτερη υποψηφιότητα.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΗΓΟΡΙΑΣ. Μοντάζ μιούζικαλ. Εντελώς άλλη υπόθεση από τα υπόλοιπα φιλμ. Τη δυσκολία του μοντάζ μιούζικαλ μου την είχε εξηγήσει ο αείμνηστος αδελφικός φίλος ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ, ναι, ο σκηνοθέτης της «Γλυκιάς συμμορίας» και των «Κουρελιών» και λοιπών, πριν από καμιά 35αριά, ίσως και παραπάνω, χρόνια όπου περάσαμε ένα week-end ανάλυσης του μοντάζ του «West Side Story». Διότι εκτός από το ρυθμό, που τον δίνει η χορογραφία - μαζί με τη μουσική, πρέπει ο μοντέρ να παρακολουθεί δηλαδή να είναι σε στενή συνεργασία με τον διευθυντή φωτογραφίας. Ωστε κάθε βήμα του χορού, που είναι ένα πλάνο ελαχίστων δευτερολέπτων να δεθεί με το επόμενο βήμα του χορευτή (ή του μπαλέτου-ακόμα πιο δύσκολα) που το παίρνει η κάμερα από άλλη γωνία.Οπότε πρέπει να ξαναστηθεί εξ αρχής το επόμενο βήμα του χορευτή, να φωτιστεί εκ νέου αλλά από διαφορετική γωνία, που σημαίνει αλλάζει ο φωτισμός και ταυτοχρόνως πρέπει να μένει και ίδιος, να μη χαθεί η ομοιογένεια, ώστε ο μοντέρ όχι απλώς να έχει υλικό απείρων πλάνων για ένα χορευτικό «νούμερο» φιλμικής διάρκεια 4 λεπτών, μα να μπορεί να το φέρει από όποια μεριά θέλει επειδή από αυτόν, τον μοντέρ δηλαδή, θα εξαρτηθεί ο ρυθμός. Και σε ένα μιούζικαλ ο ρυθμός είναι βασικό γράμμα της αλφαβήτου. Πόσο μάλλον, εδώ στο «La-La-Land» όπου ο ρυθμός από το σκηνοθέτη ζητείται απαλός επειδή πρόκειται για ρομαντική ιστορία σε μιούζικαλ κι όχι για εντάσεις φυλετικών χορευτικών συγκρούσεων όπως στο «West Side Story». Εδώ κι αν είναι το μοντάζ που δεν φαίνεται κι όλη αυτή η απαλότητα…. Ομως , μην ξεχνάμε πως και σκηνοθέτης και μοντέρ έρχονται από γνωριμία θριάμβου που την πήρε πάνω του ο μοντέρ( μαζί με τον ηχολήπτη), το «ΧΩΡΙΣ ΜΕΤΡΟ».Το οποίο ήταν εντελώς διαφορετικού τύπου μοντάζ ή μάλλον ήταν επίσης μοντάζ μιούζικαλ μόνο που αντί να χορεύουν οι άνθρωποι «χόρευαν» τα πλήκτρα κι οι χορδές των μουσικών οργάνων σε απόλυτη συνάρτηση με τον ήχο τους.
- MOONLIGHT- Νατ Σόντερς, Τζόι ΜακΜίλον
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΟΣΚΑΡ: Πρώτη υποψηφιότητα και για τους δύο μοντέρ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ: Σε τούτη την ταινία ,ο σκηνοθέτης που είναι και σεναριογράφος του φιλμ , στηρίζεται στο δίπολο ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ-ΜΟΝΤΑΖ για να δώσει την κινηματογραφική πνοή που θέλει στη σκηνοθεσία του. Η σχέση του μοντάζ με την κάμερα είναι κάτι το εκπληκτικό στο «Moonlight», το μοντάζ δεν κάνει τίποτε άλλο παρα να παρακολουθεί την κάμερα και να κάνει ό,τι του «πει» αυτή: Όταν η κάμερα στροβιλίζεται, στροβιλίζεται κι αυτό, όταν κάνει κύκλους κάνει κύκλους και το μοντάζ-πως τα καταφέρνει! Κι όταν η κάμερα μένει στατική, στέκεται και το μοντάζ κι αποτυπώνει το δράμα των ανθρώπων της ιστορίας στα σημεία που η κάμερα επέλεξε να «ακινητοποιηθεί». Θυμίζει την ανάλογη σχέση κάμερας και μοντάζ στην «Πόλη του Θεού» του Μειρέγιες, μόνο που εκεί είχε να κάνει σχεδόν αποκλειστικά με τον ιλιγγιώδη ρυθμό. Εδώ είναι πιό σύνθετο. Και φαίνεται ότι πρόκειται για καταστάλαγμα ομαδικής μελέτης μια κι ο σκηνοθέτης, όπως έμαθα, με τους μοντέρ και τον διευθυντή φωτογραφίας, είναι φίλοι από παιδιά, από τα χρόνια των πανεπιστημιακών κινηματογραφικών τους σπουδών – και τούτο το έργο το έκαναν όλοι μαζί-γύρευε πόσα πράγματα της νιότης μπήκαν σε εφαρμογή, και βρέθηκαν όλοι υποψήφιοι για το Οσκαρ, ο καθένας στον τομέα του.
ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ: Το La-La- Land ως ειδική περίπτωση, ως μιούζικαλ, παίρνει ξεχωριστούς πόντους, έχει και το βραβείο του Σωματείου στην κατηγορία αυτή. Κι εφόσον η ταινία έχει ρεύμα συνολικό ως ταινία, λόγω ξεχωριστού είδους θα πάρει μαζί της στα ύψη κι εκείνους που συνέβαλαν. Το μοντάζ είναι πολύ βασικό χαρτί αλλα δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχο έχοντας απέναντι τον «Αντιρρησία συνείδησης» (αν και στο ηχητικό μοντάζ έχει περισσότερες πιθανότητες) ή να μη λάβει σοβαρά ότι το Σωματείο έχει βραβεύσει και το «Arrival» έστω σε άλλη κατηγορία για εντελώς άλλου μα άλλου τύπου δουλειά. Το δε «Moonlight», αν καταφέρει ως σύνολο ταινίας, ως δυνατό δράμα, να αποσπάει τα βλέμματα από το επίτευγμα του μιούζικαλ που έχει να συμβεί καιρό (και δη μιούζικαλ νέας εποχής), τότε κι αυτό δεν απελπίζεται, ξέρει ότι έχει συμβάλλει στην κινηματογραφικότητα του δράματος των Αφρο-Αμερικάνων στο γκέτο του Μαιάμι. Οι Σεναριογράφοι της Ακαδημίας θα δείξουν ξεχωριστή αγάπη, είναι βέβαιο, στο μοντάζ του «Πάση θυσία»
Φέτος, το νικητή του Οσκαρ Μοντάζ θα τον μάθουμε στην Ελλάδα από την COSMOTE TV, που θα μεταδώσει την απονομή των Οσκαρ.