Τό ότι ο «ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΕΙΝ» δε γράφτηκε από τον Ορσον Γουέλς, όπως και πολλά άλλα στην ταινία που ΔΕΝ έγιναν από εκείνον αλλά τον φρόντισαν τα ..ιερατεία, είναι γνωστό από τότε. Διότι η δήλωση του ΧΕΡΜΑΝ ΜΑΝΚΙΕΒΙΤΣ, αυτή με την οποία κλείνει η ταινία όταν κρατά το Οσκαρ, είναι δήλωση αληθινή, δεν είναι σεναριακό εύρημα, έχει γίνει τότε. Το 1942. Όταν ο Μάνκιεβιτς είπε μπροστά στις κάμερες για το ΟΣΚΑΡ ΣΕΝΑΡΙΟΥ που πήραν από κοινού με τον Γουελς ,ένα αγαλματάκι ο καθένας, ότι η συμβολή του Γουέλς στο σενάριο είναι ότι απουσίαζε διαρκώς. Κάτι ανάλογο βέβαια είχαν πει τότε κι οι άλλοι συντελεστές, ότι ο Γουέλς δεν ήξερε από σινεμά παρά μόνο να πλασάρει τον εαυτό του , ότι τη φωτογραφία την είχε αναλάβει ο Γκρεγκ Τόλαντ κι ότι ο Γουέλς έλειπε, ότι το μοντάζ το είχε αναλάβει ο Ρόμπερτ Γουάιζ διότι ο Γουελς επίσης δεν ηξερε κλπ, κλπ, κι η αναρώτηση ήταν τότε, «κι ο Γουέλς, τελικά, τι έκανε;». Αυτά βέβαια, όταν κατασκευάζεις ένα μύθο, τα παρουσιάζεις με διαφορετικό τρόπο.
Ωστόσο, το 1970, η ΠΩΛΙΝ ΚΑΕΛ, ονομαστή κριτικός, παρόλο ότι ήταν κι αυτή των ιερατείων αλλά προφανώς όχι των υψηλόβαθμων, είχε φέρει στη δημοσιότητα ένα καταπέλτη πως «Το σενάριο του «ΠΟΛΙΤΗ ΚΕΪΝ» δεν είναι προιόν της συνεργασίας Χέρμαν Μάνκιεβιτς και Ορσον Γουέλς αλλά ΕΡΓΟ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΜΑΝΚΙΕΒΙΤΣ που ο Γουέλς προσπάθησε να το υπεξαιρέσει κι όταν δεν τα καταφερε, φρόντισε να το σφετεριστεί και να προσθέσει το όνομα του στα credits περί σεναρίου». Κι ο Γουέλς που τα ιερατεία του κατασκεύασαν μύθο πως δεν πήρε Οσκαρ για τον «Πολίτη Κέιν», αντιθέτως πήρε ΟΣΚΑΡ το αντικείμενο του οποίου δεν του ανήκε . Και στη συγκεκριμμένη περίπτωση, αυτό που δεν συγχωρώ στα Ιερατεία είναι ότι «εξαφάνισαν» το ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΜΑ του ΤΖΩΝ ΦΟΡΝΤ «HOW GREEN WAS MY VALLEY» (ελλ. Τίτλος «Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΑΣ») ώστε να αποφεύγεται η σύγκριση σχετικά με το μύθο που απεργάζονταν… Δεν με πειράζει η κατασκευή ενός ειδώλου, με ενοχλεί θανάσιμα όμως, ως ΕΡΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟ Σ που είμαι, ,όταν αυτό γίνεται εις βάρος ενός άλλου κινηματογραφικού έργου και δη Αριστουργηματος. Εκεί δεν μπορώ να συγχωρέσω.
Κι εδώ σταματώ, για να μιλήσω για την ταινία του ΝΤΕΗΒΙΝΤ ΦΙΝΤΣΕΡ. Ο οποίος φυσικά και γνωρίζει τα πράγματα, όπως σας είπα τα γνωρίζει σχεδόν όλη η κινηματογραφία, κι έρχεται και υπογράφει ένα έργο ΥΨΗΛΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, όπου αντικείμενο δεν είναι το κουτσομπολιό αλλά η ιστορία του Χέρμαν Μάνκιεβιτς, του κορυφαίου αυτού σεναριογράφου, αδελφού του άλλου γίγαντα της σεναριογραφίας αλλά και σκηνοθεσίας, του ΤΖΟΤΖΕΦ ΜΑΝΚΙΕΒΙΤΣ( ο οποίος εμφανίζεται ως ρόλος και στην ταινία) (το συγγραφικό ταλέντο ήταν οικογενειακό τους) και καταλήγει το έργο σε ένα ΥΜΝΟ για τους writers, για τους ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ, για τους ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΑΦΟΥΣ. Προσέξτε, σε ΥΜΝΟ είπα, όχι σε αγιογραφία. Κάθε άλλο. Ο Υμνος αν θέλετε καταλήγει κι αυτός στον ΕΡΓΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟ, είναι υμνος όχι στους writers, αν θέλουμε να είμαστε πιο ακριβείς, αλλά στο writing. Στην ΣΥΓΓΡΑΦΗ. Στη συμβολή του Σεναρίου στον Κινηματογράφο, που δεν είναι απλώς συμβολή, είναι ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ. Αυτό το ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ
Ο τρόπος με τον οποίο το κάνει κινηματογράφο ο ΝΤΕΗΒΙΝΤ ΦΙΝΤΣΕΡ είναι εξαιρετικός, είναι εμπνευσμένος, δείχνει το μέγεθος της αξίας του ως σκηνοθέτης , κι αν μερικοί νομίζουν ότι είναι σκηνοθέτης αστυνομικών ταινιών πλανώνται , είναι κάτι πολύ μα πολύ παραπάνω .
Ο τρόπος με τον οποίο το δείχνει….Αλλα ας ξεκινήσω από το σενάριο. Το οποίο είναι σενάριο που υπογράφεται από κάποιον ΤΖΑΚ ΦΙΝΤΣΕΡ, ο οποίος, τελικά έμαθα ότι είναι πατέρας του σκηνοθέτη, πεθαμένος από το 2003…Αρα το σενάριο είναι γραμμένο.. γύρευε από πότε…Αρα , αυτά που λέμε παραπάνω περί κοινού μυστικού(κάθε άλλο παρά «μυστικού») στην κινηματογραφία.
Ηρωας του σεναρίου είναι ο Χέρμαν Μάνκιεβιτς. Την ιστορία του λέει, και το φινάλε της είναι ο «πολίτης Κέιν». Μέχρι να φτάσουμε εκεί , το σενάριο του βάζει διαρκώς εμπόδια στο να φτάσει σε αυτό το φινάλε που του έχουν ορίσει…
Στη ΔΕΣΗ, που είναι η πρώτη ενότητα των σεναρίων, εκεί που παίρνουμε πληροφορίες για τον ήρωα, ξεκινά με τη μεταφορά του σε ένα απομονωμένο κέντρο θεραπείας μετά από τροχαίο…Παίρνουμε πληροφορίες για αυτόν. Ποια είναι η κατάσταση του, μας δείχνει σχέση με αλκοόλ, σχέση με τις γυναίκες, σχέση με το περιβάλλον που τον έχει αναλάβει
Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ που είναι η δεύτερη αλλά κι η πιο μεγάλη ενότητα στα ΣΕΝΑΡΙΑ , είναι αυτή με την οποία ο ήρωας με τις πληροφορίες του περνά στο θέμα του έργου, στην υπόθεση του έργου, κι εκεί δομείται η πλοκή. Η Σύγκρουση λοιπόν εδώ μας πάει στο ξεκίνημα του ήρωα, πίσω, στο παρελθόν, στην πρώτη επίσκεψη στο Χόλυγουντ το 1931, όπου μπαίνει στο κλίμα της δουλειάς, της εκεί (ενώ κουβαλά παρελθόν), κι αρχίζει κι η γοητεία , για τους ανθρώπους που αγαπούν το σινεμά, που αγαπούν το Χόλυγουντ της εποχής εκείνης, στο πως γίνονται οι ταινίες, στις συγκρούσεις , στις πιέσεις, στις συνεργασίες, πρόσωπα επώνυμα και μυθικά μπαίνουν στην πλοκή καθώς ξετυλίγεται η προσωπικότητα του Μάνκιεβιτς αλλά και για το τι συμβαίνει ολόγυρα.. Σε όλη αυτή τη διάρκεια, έχουν πέσει ένα δύο τσιμπήματα περί Γουελς και ενός σεναρίου αλλά πιό μπροστά έχουν έλθει τα πρόσωπα που λέγονται Χερστ, Μάριον Ντέηβις , Λουις ΜΠ. Μαγιερ, όλοι αυτοί που θα ανακατευθούν παρακάτω στην «υπόθεση Πολίτης Κέιν», μόνο που κανείς από αυτούς δεν κυνηγά τον Ορσον Γουέλς, σχεδόν δεν ασχολούνται καν, με τον Μάνκιεβιτς γίνονται όλα…Μπλεκουν και τα πολιτικά με τον Κυβερνήτη της Καλιφόρνια όπου τελικά πέρασε του Μάγιερ και δεν εκλέχτηκε ο Απτον Σίκλαιρ, που ήταν αριστερών τάσεων κλπ κλπ…Όλα αυτά δίνονται με εκπληκτικό σεναριακό τρόπο, όπου βλέπουμε τον ήρωα πως περισφίγγεται αλλά και το ξετύλιγμα του δικού του χαρακτήρα, ο οποίος έχει και μια ιδιαίτερη σχέση με το αλκοόλ κι αυτή η σχέση άλλοτε τον χαλαρώνει κι άλλοτε τον πεισμώνει
Η Τρίτη ενότητα, που λέγεται ΛΥΣΗ, είναι αυτή στην οποία , μέσα από μια δυνατή σκηνή περνάμε στην ολοκλήρωση του δράματος, στην τακτοποίηση, στην κάθαρση, είτε με τιμωρία είτε με δικαίωση. Στην εδώ ΛΥΣΗ, υπάρχει μια μεγαλειώδης σκηνή, πραγματικά μεγαλειώδης, μάθημα σεναρίου αλλά και ερμηνείας μα και σκηνοθεσίας διότι όλο αυτό έχει να κάνει πολύ με το πως ο σκηνοθέτης επιλέγει να το δείξει, να το στησει, να το υπογραμμίσει…Είναι η σκηνή που ο Μάνκιεβιτς, τύφλα στο μεθύσι, στο δείπνο που παραθέτει ο Μάγιερ, προς τιμήν του Χερστ, του μεγιστάνα του Τύπου, ο Μάνκιεβιτς τους περιγράφει μέσα από μια παραβολή , τον χαρακτήρα που είναι ο ήρωας του σεναρίου που γράφει και τους δίνει να καταλάβουν ότι όλο αυτό είναι ο Χερστ.. Εννοείται πως όλες αυτές τις περίφημες διώξεις που έχουμε ακούσει περί Γουελς στον «πολίτη Κέειν» δεν έχουν καμία σχέση με τον Γουελς διότι δεν ήταν ανακατεμένος,, μη σας πω ότι δεν ηταν δικό του καν το θέμα. Με τον Μάνκιεβιτς είχαν να κάνουν και πραγματικά τα βλέπουμε.
Πως όμως τα βλέπουμε; Εδώ είναι το μεγάλο κι ας….μου πιαστεί ο τένοντας.
Από την αφήγηση του Μάνκιεβιτς σε εκείνο το δείπνο προβάλλεται ένας ήρωας, που δεν έχει ξαναγίνει, που δεν εχει ξαναυπάρξει, που είναι τοσο αντιφατικός ώστε θέλει κι ειδική μεταχείριση. Αυτό είναι το μεγαλείο του σεναρίου και αυτής της ταινίας, ότι ακριβώς επειδή ο ήρωας είναι τόσο αντιφατικός και με χίλιες όψεις, σπάει τους κανόνες της αφήγησης. Σπάει τη σεναριακή, αφηγηματική φόρμα. Ενας κεντρικός χαρακτήρας που δεν ορίζεται, δεν μπορεί να ακολουθήσει την κλασική αφηγηματική ροή, θέλει άλλη συγγραφική μεταχείριση.. Κι έτσι έχουμε το μεγαλείο του «Πολίτη Κέιν» όπου για πρώτη φορά, ένας ήρωας σχηματίζεται μέσα από παζλ αφηγήσεων άλλων, με το Χρόνο ανάκατα..Κι όλο αυτό βέβαια είναι του ΧΕΡΜΑΝ ΜΑΝΚΙΕΒΙΤΣ κι όχι του….. κατασκευασμένου «μεγαλοφυούς» ο οποίος σε τίποτε από όλα αυτά δεν συμμετέχει.
Αντίθετα, στο σενάριο της ταινίας του Φίντσερ η αφήγηση είναι σχεδόν ροϊκή , με χρονική σειρά. Τα όποια flash-back εντάσσονται κι αυτά στη ροϊκή αφήγηση. Αυτό είναι το ευφυές που ακριβώς υποδηλώνει την ξεχωριστή ευφυία του σεναρίου εκείνου, του «Πολίτη Κέιν» εννοώ.
Είναι τόσο αφηγηματική η ροή ώστε κάθε πλάνο της ταινίας δηλώνεται στην οθόνη, όπως ακριβώς το γράφει ένας σεναριογράφος κι ακολουθείται η εξέλιξη.
Η σκηνοθεσία του Φίντσερ αναλαμβάνει το σενάριο και το θέμα με τρόπο που δηλώνει ευφυία και γνώση: Και τα δύο ως προς την προβολή αλλά και το ξεκαθάρισμα του θέματος μιας ταινίας.
Μαυρόασπρη, φωτογραφία για Οσκαρ (θα πέσουν πολλά Οσκαρ σε αυτή την ταινία, δεν το συζητάμε), ένα μαυρόασπρο σχεδόν ασημί, όπου γίνονται μοναδικά πράγματα στους φωτισμούς και καταλήγουν περισσότερο σε αναφορά ταινίας εκείνης της εποχής παρά σε αναπαραγωγή της, σε αναπαράσταση.
Τα κοστούμια είναι για μελέτη διότι η ενδυματολόγος έχει να ντύσει, συγκεκριμένη περίοδο, συγκεκριμένο χώρο, συγκεκριμένους ανθρώπους. Κι όλα αυτά μέσα από τη μαυρόασπρη λογική. Τα κοστούμια που έχει διαλέξει γενικώς για την Μάριον Ντέηβις (την οποία παίζει η ΑΜΑΝΤΑ ΣΕΫΦΡΙΝΤ και πάει καρφωτή για το ΟΣΚΑΡ της supporting , με τον Τσαρλς Ντανς εντελως Χερστ) και για τα δείπνα είναι ρούχα μελέτης διότι το glam του πλαισιώματος, το υποδεικνύουν, η φωτογραφία φροντίζει να το καλύψει όσο γίνεται, μόνο τα λευκά της Μάριον είναι για να φαίνονται.. Και βέβαια είναι καταπληκτικό το πως είναι ντυμένοι άπαντες.. Στις διάφορες στιγμές τους και ώρες τους.
Ο ΗΧΟΣ θα δώσει μια του «Τένετ» τη βραδιά των Οσκαρ, πολύ το φοβάμαι, είναι ένα χάζεμα μελέτης ήχου. Πως βάζει τη μουσική (άλλο επίτευγμα διακριτικής παρακολούθησης), τι περνάει ως ήχο υπόγεια στις διάφορες σκηνές, ακόμα και την επιλογή ενός ηχητικού σχολιασμού στους αγρούς, μιλάμε για DESIGN HXOY μεγατόνων. Το μοντάζ είναι του μεγαλείου, να δω τη βραδιά του Οσκαρ που θα αλληλοσκοτωθούν με τη «ΔΙΚΗ ΤΩΝ 7 ΤΟΥ ΣΙΚΑΓΟΥ». ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΜΟΝΤΑΖ.
Αφησα τελευταίο το ΓΚΑΡΥ ΟΛΝΤΜΑΝ (α και υπάρχουν ερμηνείες καταπληκτικές βοηθητικών χαρακτήρων- για του οποίους επίσης κάνει λόγο ένας διάλογος μεταξύ των δύο αδελφών Μάνκιεβιτς, κι ο ΑΡΛΙΣ ΧΑΟΥΑΡΝΤ που παίζει τον Μάγιερ είναι υπέροχος- του κάνει ο Φίντσερ κι ένα μονοπλάνο περιήγησης (τι κίνηση κάμερας είναι αυτή!)καθώς περιδιαβαίνει όλο το ισόγειο του κτιρίου μέχρι να φτάσει στο γραφείο του και δίνει πληροφορίες για τον εαυτό του και τα κινηματογραφικά πιστεύω του…τέλειο!!) για να σταθώ σε αυτό που λέμε ΥΠΟΚΛΙΣΗ. Είναι ένας πολύ Μεγάλος Ηθοποιός και δίνει μία πολύ μεγάλη ερμηνεία και με τρόπο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ. Τι εξέλιξη! Τι ωρίμανση! Τι φυσικό ταλέντο που ξεκίνησε στα νιάτα του με ύφος «τσογλανιάς» (μου θυμίζει πολύ την περίπτωση Σων Πεν σε ξεκίνημα, εξέλιξη, ωρίμανση κι αξία ) κι έχει φτάσει σε δυσθεώρητα υποκριτικά ύψη. Πως βρίσκει ερμηνευτικά τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στον Πότη «Τσώρτσιλ»και στον Αλκοολικό «Μάνκιεβιτς». Ενας από τους λόγους που μεταχειρίστικα πιο πάνω τη λέξη «Απρόβλεπτο» για το παίξιμο του.