ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ – για να μπούμε λίγο και στο νόημα της. Αλλά για να μιλήσουμε εν συντομία και για την ιστορία της και την εξέλιξη της μια κι ένας θεσμός για να παραμείνει ζωντανός πρέπει να εμπλουτίζεται και να αλλάζει.
Κάποτε λεγόταν η κατηγορία αυτή “INTERIOR DECORATION” (δηλαδή «εσωτερικός διάκοσμος», αυτό που λέμε «σκηνογραφία»). Διότι ήταν η εποχή των στούντιο κι όλα τα έργα γυρίζονταν εντός πλατό. Οπότε η αντίληψη περί σκηνογραφίας βρισκόταν κοντά στο θέατρο. Ακόμα….
Η έκρηξη του ιταλικού ρεαλισμού μετά τον πόλεμο έφερε επίδραση και στην Αμερική, και στο Χόλυγουντ. Αφενός υποχρεώθηκαν να προβλέψουν κατηγορία και για ξενόγλωσσο φιλμ. Αφετέρου, η κάμερα που βγήκε στους δρόμους κι άρχισε να καταγράφει τη ζωή, έφερε την ανάλογη επιρροή και στις ΗΠΑ. Τα στούντιο άρχισαν να γυρίζουν σε location, σε τοποθεσίες. Οπότε η κατηγορία άλλαξε ονομασία αφού είχε εμπλουτιστεί από περιεχόμενο. Ονομάστηκε «ART DIRECTION-SET DECORATION». Και κράτησε αυτή την ονομασία ως πρόσφατα που μετονομάστηκε σε «PRODUCTION DESIGN».
Περιλαμβάνει ο, τιδήποτε βλέπουμε. Είτε επιλογή φυσικών χώρων, είτε σκηνογραφικό διάκοσμο, είτε αντικείμενα, είτε γκατζετάκια και βεβαίως και το χρώμα. Ο υπεύθυνος σκηνογραφίας είναι αυτός που επιλέγει το κυρίαρχο χρώμα της ταινίας και με αυτόν συνεννοείται στη συνέχεια κι ο διευθυντής φωτογραφίας για να κανονίσει τους φωτισμούς ώστε η ταινία να έχει ενιαίο αισθητικό ύφος.
Το ζητούμενο σε αυτή την κατηγορία είναι η εξυπηρέτηση της σκηνοθετικής αντίληψης αλλά βεβαίως και το καθαρώς σκηνογραφικό επίτευγμα είτε πρόκειται για επιλογή χώρων φυσικών είτε για τον ίδιο τον διάκοσμο ενώ σε κάποιες περιπτώσεις , πολύ συχνά, μετρά κι η συνολική αίσθηση αναπαράστασης μιάς εποχής ή μιάς ατμόσφαιρας , χωρίς να εστιάζει σε κάποιο συγκεκριμμένο φυσικό χώρο ή σε κάποιο ιδιαίτερο διάκοσμο.
Μια ταινία στην οποία η σκηνογραφία παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο και πνίγει τα υπόλοιπα θα προταθεί στην πεντάδα από τους σκηνογράφους αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα προκριθεί για το βραβείο από το σύνολο των μελών για τους λόγους που ανέφερα. Κυρίως, στις τελευταίες δεκαετίες όταν η σκηνογραφική διεύθυνση επηρεάζεται πολύ από τα εφφέ. Παραδείγματα τέτοια το «Blade runner», το «Θα σε δώ στον Παράδεισο», ο «Μονομάχος». Το «Blade runner» έχασε από τον «Γκάντι» (όπου ο υπεύθυνος σκηνογραφίας όργωσε την Ινδία για να βρεί χώρους και να μεταβάλει μια αχανή χώρα σε ντεκόρ της ταινίας), το «Θα σε δώ στον Παράδεισο» έχασε από τον «Ερωτευμένο Σαίξπηρ» κυρίως για την αναπαράσταση του αυθεντικού σαιξπηρικού «GlobeTheatre» που εξυπηρετούσε στο ακέραιο την αντίληψη της ταινίας, κι ο «Μονομάχος» από το «Τίγρης και δράκος» που έφερνε ένα άλλο κόσμο ως σκηνογραφική πλαισίωση και με τρόπο λιτό αν και μεγάλη παραγωγή. Ας σημειωθεί επίσης ότι κι οι τρεις ταινίες με τα εντυπωσιακά σκηνικά που έχασαν το Οσκαρ σκηνογραφίας ήταν υποψήφιες και στα οπτικά εφφέ και το που άρχιζε το ένα με το που τέλειωνε το άλλο έβαζαν τους κινηματογραφιστές σε περίσκεψη!
Ένα σκηνογραφικό μυστικό όχι για τα Οσκαρ αλλά για τη δουλειά γενικότερα: Είναι άσκηση που διδάσκεται στις Σχολές, να ψάξεις να βρείς σε κάθε ταινία το κυρίαρχο χρώμα. Σημαίνει πως σε κάθε καρέ θα πρέπει αυτό το χρώμα να υπάρχει μόνιμα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Φέτος λοιπόν υποψήφιοι για το ΟΣΚΑΡ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ είναι:
- THE GRAND BUDAPEST HOTEL.
Σκηνογραφικός προιστάμενος ο ΑΝΤΑΜ ΣΤΟΚΧΑΟΥΖΕΝ. Υπεύθυνη για τα setη Αννα Πίνοκ.
Προιστορία στα Οσκαρ: Ο Στοκχάουζεν ήταν υποψήφιος και πέρσυ για το «ΔΩΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΛΑΒΟΣ» αλλά το έχασε (από την Κάθριν Μάρτιν στον «Υπέροχο Γκάτσμπυ»)
Κανενός δεν θα πήγαινε το μυαλό ότι αυτές οι εκ διαμέτρου αισθητικά και σκηνογραφικά αντίθετες ταινίες είναι σχεδιασμένες από τον ίδιο άνθρωπο.
Η Αννα Πίνοκ έχει προταθεί τρεις φορές για τα set, με το «Εγκλημα στο Γκόσφορντ Παρκ», με «Το αστέρι του Βορρά» (The golden compass»), με τη «Ζωή του Πι» - κάθε φορά και με διαφορετικό διευθυντή σκηνογραφίας – και τώρα με το «Grand Budapest Hotel» αλλά και με «Τα μυστικά του δάσους» κτυπά διπλή υποψηφιότητα και τις κάνει πέντε.
Σκηνογραφική Ταυτότητα: Η σκηνογραφία παίζει στο φιλμ πρωτεύοντα ρόλο αφού ο χώρος πρέπει να εξυπηρετεί το ύφος της ταινίας όπως το ορίζουν σενάριο και σκηνοθεσία , συγκεκριμένης υπογραφής, του Γουές Αντερσον. Χώρος φανταχτερός αλλά και σουρεαλιστικός, όπως είναι η ταινία, με χρώματα έντονα αλλά και διακριτικά όπου ο θεατής πρέπει να μεταφέρεται εκεί μέσα αφού αυτό το ιδιόρρυθμο ξενοδοχείο είναι κι η ταινία. ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΧΡΩΜΑ: Το μωβ
- ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΜΙΜΗΣΗΣ (The imitation game)
Σκηνογραφικός προιστάμενος η ΜΑΡΙΑ ΝΤΖΟΥΡΚΟΒΙΤΣ. Υπεύθυνη για τα set η Τατιάνα ΜακΝτόναλντ.
Προιστορία στα Οσκαρ: Καμμία. Πρώτη υποψηφιότητα και για τις δύο
Σκηνογραφική ταυτότητα. Ζητούμενο σε τούτη την ταινία είναι η αναπαράσταση της εποχής σ την Αγγλία:: Από το 1928 ως το 1951. Οι χώροι, στους οποίους κινείται η ταινία, έτσι όπως ορίζονται από το ίδιο το σενάριο, δεν προσφέρουν άμεση βοήθεια, δεν έχουν κάτι το ιδιαίτερο. Όμως προσφέρουν έμμεση: Λιτά επιπλωμένα γραφεία, παμπ, γραφεία μυστικών υπηρεσιών αλλά και χώροι ημι-κενοί από έπιπλα για την αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων. Εδώ συνέβαλλε η επιλογή του κατάλληλου χρώματος, του μπεζ σε όλων των ειδών τις αποχρώσεις, σκούρες κι ανοικτές, που βοήθησαν στο ζωντάνεμα μιάς συγκεκριμένης ατμόσφαιρας που να μοιάζει «φθινοπωρινή» αλλά και «παλιά».. Τα όποια αντικείμενα επελέγησαν για να διακοσμήσουν ήταν ενταγμένα σε αυτή την χρωματική λογική. Η ατμόσφαιρα επετεύχθη
Tip: Εχει ενδιαφέρον το ότι δεν προτάθηκαν για Οσκαρ οι «παραπλήσιοι» συνεργάτες στη φωτογραφία ή στα κοστούμια. Η υπεύθυνη σκηνογραφίας το πιστώνεται στο ακέραιο.
- INTERSTELLAR.
Σκηνογραφικός προιστάμενος ο ΝΕΗΘΑΝ ΚΡΟΟΥΛΙ. Υπεύθυνος για τα set ο Γκάρι Φέτις.
Προιστορία στα Οσκαρ: Ο Νέηθαν Κρόουλι προτείνεται για τρίτη φορά,χωρίς να έχει ποτέ κερδίσει. Κι οι τρεις υποψηφιότητες ήταν για ταινίες του Κρίστοφερ Νόλαν, για το «Theprestige» το 2007 και για τον «Σκοτεινό ιππότη» το 2009.
Ο Γκάρι Φέτις των set έχει προταθεί κι αυτός δύο φορές, με άλλους διευθυντές σκηνογραφίας, κι έχει χάσει και τις δύο: Με τον Ντιν Ταβουλάρη για το «Νονό μέρος τρίτο» και για την «Ανταλλαγή» του Κλιντ Ηστγουντ με διευθυντή σκηνογραφίας τον Τζέιμς Μουρακάμι.
Σκηνογραφική Ταυτότητα: Το κύριο κομμάτι είναι το διαστημικό αλλά μεγαλύτερη σημασία είχε ως προέκταση της μεσοδυτικής επαρχίας με τις αμμοθύελλες και με τους άλλους φυσικούς χώρους που προβάλλουν τη γύμνια ενώ στο εσωτερικό set έπαιξε ρόλο ο διάκοσμος του δωματίου που εκπροσωπεί τον Χρόνο. Κυρίαρχο χρώμα το «σκονισμένο», ξεθωριασμένο θαλασσί που τείνει σε χρώμα «του πάγου»-όπως το λένε.
- ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ (Into the woods)
Σκηνογραφικός προιστάμενος ο ΝΤΕΝΙΣ ΓΚΑΣΝΕΡ. Υπεύθυνη για τα set η Αννα Πινοκ.
Προιστορία στα Οσκαρ: Ο Ντένις Γκάσνερ είναι ο μόνος της φετινής σκηνογραφικής κούρσας που είναι ΚΑΤΟΧΟΣ Οσκαρ- το 1992 για το «ΜΠΑΓΚΣΙ» όπου εκείνη τη χρονιά ήταν αντίπαλος του εαυτού του και στο «Μπάρτον Φινκ» ενώ είχε δύο ακόμα υποψηφιότητες για το «Ο δρόμος της απώλειας» και για «Το αστέρι του Βορρά»- η φετινή είναι η Πέμπτη του υποψηφιότητα. Για την Αννα Πίνοκ τα γράφω στο «TheGrandBudapestHotel» μια κι έχει φέτος διπλή υποψηφιότητα.
Σκηνογραφική Ταυτότητα: Θα ανατρέξω στην κριτική μου για την ταινία που βρίσκεται αποθηκευμένη στο PANTIMO.GR όπου έγραφα «μας δίνει ένα υπέροχο, συμβατικό για τους κανόνες του είδους (βλ. μιούζικαλ), δάσος, με σκοτεινά χρώματα, που καλούνται (οι κανόνες του είδους δηλαδή) να εξυπηρετήσουν το συνδυασμό παραμυθιού και μιούζικαλ, όπου νικητής βγαίνει και πάλι το παραμύθι». Και παρακάτω επεσήμαινα τη διαφορά του από το δάσος που είχε σχεδιάσει για την ταινία του Τιμ Μπάρτον «Ο μύθος του ακέφαλου καβαλάρη» ο Γερμανός Ρικ Χάινριχς κι είχε πάρει τότε το Οσκαρ στην κατηγορία αυτή ενώ τόνιζα ότι το δάσος του Ντένις Γκάσνερ ακολουθεί τους κανόνες συμβατικότητας του Μπροντγουέι. Αυτή ακριβώς είναι η αντίληψη. Κυρίαρχο χρώμα: Το σκούρο πράσινο που ενίοτε παίρνει και τόνους από το γκρί, ειδικά στα «εσωτερικά»
- O ΚΥΡΙΟΣ ΤΕΡΝΕΡ (Mr. Turner)
Σκηνογραφικός προιστάμενος η ΣΟΥΖΥ ΝΤΕΗΒΙΣ. Υπεύθυνη για τα set η Σαρλότ Γουόλτς
Προιστορία στα Οσκαρ: Καμμία. Πρώτη υποψηφιότητα και για τις δύο
Σκηνογραφική Ταυτότητα: Ολη η ταινία είναι η ΟΨΗ της. Αυτή ήταν κι η σκηνοθετική αντίληψη του Μάικ Λι όπως εκδηλώνεται στο φιλμ. Η βιογραφία του Βρετανού ζωγράφου Τέρνερ μέσα από την αισθητική των πινάκων του-προέκταση, κατά κάποιο τρόπο του εσωτερικού του κόσμου. Η σκηνογραφική διεύθυνση έχει το δύσκολο έργο να ενορχηστρώσει τα χρώματα των πινάκων του, να κάνει τη σύνθεση αυτή κυρίαρχο χρώμα και να «ντύσει» μέσα από τη συγκεκριμένη αισθητική όλα τα εσωτερικά της ταινίας καθώς και τα ελάχιστα εξωτερικά που εκείνα τα αναλαμβάνει ο διευθυντής φωτογραφίας.
ΠΡΟΒΛΕΨΗ: Με βάση τα παραπάνω , το «THE GRAND BUDAPEST HOTEL» δείχνει να πληροί το περισσότερο τους κανόνες. Όμως είμαστε πάντοτε έτοιμοι και για μια άλλη εισήγηση από την Ακαδημία, η οποία εισήγηση διευρύνει το πεδίο των κανόνων. Τις παραπάνω πέντε ταινίες τις ψήφισαν –και τις πρότειναν- οι σκηνογράφοι. Για το βραβείο θα ψηφίσουν όλοι οι κλάδοι
