Από αυτό το σημείο ξεκινάμε. Κι εμείς στην απόλαυση κι εκείνοι στην επαναδημιουργία
Το έργο δεν έχει πειραχτεί καθόλου. Κάποια πολύ λεπτά, αδιόρατα σιδερώματα σε σημεία του διαλόγου , τα οποία φρεσκάρουν, δεν κακοφωνούν δεν προδίδουν. Αντιθετα ενισχύουν ή επισημαίνουν , και παρακάτω θα αναφερθώ σε ένα εξ αυτων που το θεωρώ κι επιτομή για το ύφος της παράστασης.
Το έργο των ΑΣΗΜΑΚΗ ΓΙΑΛΑΜΑ και ΚΩΣΤΑ ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗ, ένα δίδυμο που έγραψαν υπέροχα πράγματα, ένας πολιτικοποιημένος συγγραφέας με ένα προικισμένο της ατάκας, του διαλόγου και της ευελιξίας των ειδών, έκαναν ελληνικό Νόμπελ Χημείας στην εγχώρια κωμωδία. Η «Κόμησσα της φάμπρικας» είναι ένα από τα ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ της παραγωγής τους. Εχει πιάσει το σφυγμό της χρονιάς που γράφτηκε, 1966, στην καρδιά της Αποστασίας και των σχεδόν καθημερινών διαδηλώσεων στο κέντρο της Αθήνας, εφευρίσκουν ένα μύθο, μια κοπέλα να εισβάλει στο διαμέρισμα αγνωστου για να κλέψει κατι γράμματα για λογαριασμός της παντρεμένης αδελφης της που την εκβιαζε ο εραστης της. Η νυχτα της εν λόγω «επιχειρησης» είναι νυχτα διαδηλωσης, από τις πολλές εκείνων των ημερών, κι ένας αστυφύλακας περιπολίας συλλαμβάνει την διαρρήκτρια επ αυτοφόρω χωρίς να ξέρει ότι πρόκειται για πλουσιοκόριτσο.
Βρήκαν λοιπόν τον καμβα και με αυτό προχώρησαν σε μια σάτιρα, με τους κανόνες της κωμωδίας που εμπεριέχει και τη σύμπτωση και την παρεξήγηση και τη φάρσα ακόμα αλλά πολύ διακριτικά, κι έκαναν μια τομή της ελληνικής κοινωνίας, απίστευτη. Με αποκορύφωμα μια μελέτη πάνω στο προλεταριάτο που το εκπροσωπούν ο αστυφύλακας ο οποίος εκφραζει τη Λαϊκή Δεξιά με μητέρα αρχιεργάτρια στη φάμπρικα και συνδικαλισμένη κομμουνίστρια , πρώτο παράλογο(αλλά και με μια «πισινή» άμα λάχει- αυτή κι αν είναι βαθιά τομή, αν λαβουμε υπόψη μας ότι ειδικα ο Γιαλαμάς ήταν χαρακτηρισμένος Αριστερός κι ο εν λόγω σχολιασμός είναι πολύ προχωρημένος για τη νοοτροπία εκείνη), ο έτερος εκπρόσωπος του προλεταριάτου είναι ένας διαρρήκτης, μπουκαδόρος, που έχει για σύζυγο μια χαζούλα (προσέξτε τωρα συγγραφική λεπτομέρεια) η οποία όμως, ΔΙΑΒΑΖΕΙ, από τον πλανόδιο βιβλιοπώλη δανείζεται βιβλία κι ενώ μιλά σαν χαζούλα, το μυαλό της παιρνει απίστευτες στροφές και βλέπει μακρύτερα από οσο το όργανο της ταξης κι οι πολιτικοποιημένοι και οι της πιάτσας που την περιβάλουν. Τρίτος εκπροσωπος προλεταριάτου, φυσικά ο κομμουνιστής. Δελιτε τωρα την ευφυία των συγγραφέων: Και οι τρεις εκπρόσωποι φέρουν το ίδιο ονοματεπώνυμο. Διότι είναι πρώτα ξαδελφια. Και μοιράζονται την ίδια αυλή. Διότι το σπίτι είναι εξ αδιαιρέτου. Όπως τότε απειρα συνοικιακά κι όχι μόνο. Με αυτά τα υλικά οι ευφυείς συγγραφείς θα κτίσουν την κωμωδία τους , θα αναλυσουν τα πρόσωπα με οξύτατη ματιά αλλα απευθυνόμενοι στην κωμωδία και θα πουν αυτά που έχουν να πουν.
ΚΙ ενώ, η κωμωδία γράφτηκε τότε, κι είχε κάνει επιτυχία κι ως επίκαιρη, λογικό(!!!!), αντέχει κι αυτή κανονικά στο χρόνο , όπως και πολλά άλλα έργα Ελλήνων κωμωδιογράφων κι όχι μόνο, που η κριτική τα υποδεχόταν μ σνομπισμό ως επί το πλείστον αλλά εκείνα εχουν δώσει την απαντηση περί αντοχής στο χρονο. Κι έτσι, η «κόμησσα της φάμπρικας», από κωμωδία «επικαιρη» μεταβάλλεται σε ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ. Διότι το «μέσα» της είναι βαθια ελληνικό κι αναγνωρίσιμο κι όσο κι αν αλλάζει το πλαίσιο, αυτό δεν αλλάζει, παραμένει!!!
Δεν ξέρω αν αυτή ήταν η πρόθεση του Σταμάτη Φασουλή να της φτιάξει δικό της περιτύλιγμα, άλλωστε ως κριτικός, δηλωμένος Εργοκεντρικός, κοιτάζω μόνο το έργο, το αποτέλεσμα, κι όχι τις «προθέσεις του δημιουργού» όπως ορισμένοι διότι τις προθέσεις δεν τις ξέρει κανείς, μόνο να τις υποπτευθεί μπορεί κι αυτές πάλι όχι με σιγουριά
Εκείνο που είδα ολιπόν είναι ότι ο Σταμάτης Φασουλής που υπογράφει τη σκηνοθεσία, θέλησε να της δώσει ένα άλλο ύφος, να μας βγάλει από εκείνο που γνωρίζουμε από τη μαυροασπρη ταινία, να μας το δώσει αλλιώς. Δεν αναπαριστα ρεαλιστικά ούτε την αυλή ούτε το Τμήμα ούτε το Εργοστάσιο. Εδώ έχει ένα πολύτιμο συνεργάτη, τον σκηνογραφο της παράστασης ΠΑΡΙ ΜΕΞΗ, ο οποίος γεμίζει τη Σκηνή με χρώματα κι αφαίρεση. Φτιάχνει ένα υπέροχο λουσάτο πλαίσιο, το οποίο μπορεί να θυμίζει και παλιές έγχρωμες διαφημίσεις και σίγουρα έγχρωμες ελληνικές ταινίες αλα Δαλιανίδη μεριά αλλά και «μια τρελή τρελή οικογένεια» που ως αναφορά σε παλιό σινεμά μάλλον είναι κι αυτή που συγγενεύει περισσότερο με την παράσταση.
Διότι ο άλλος πολύτιμος συνεργάτης είναι η ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΤΣΟΥΚΑ. Την είχα δει σε κωμωδία στο «Μαθήματα Κωμωδίας» του Αθερίδη κι ήταν πολύ καλή αλλά εδώ μιλάμε για ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ. Τόσο κωμικού οίστρου όσοι και τρόπου εκφοράς. Και να σκεφτεί κανείς ότι σε προηγούμενα ανεβασματα ,καθως και στην ταινια, ο ρόλος θεωρείται πρωταγωνιστικός μεν διακοσμητικός δε. Και το «χαρτί» το εισέπρατταν ο αστυφυλακας, η μανα του, ο διαρρήκτης, η Στασούλα…
Εδώ έρχεται η Δημητρα Ματσούκα κι υπό τη φροντιδα Φασουλή κάνει κάτι θεσπέσιο. Παίζει την ηρωίδα με τον τρόπο που έπαιξε η Αρώνη την «Πάστα Φλώρα». Με αυτό το υπερβατικό, το κομψό γκροτέσκο, το ανάλαφρα κεντημένο παράλογο. Σχολείο για αυτό το αποτέλεσμα είναι η «Ελλη Λαμπέτη» με το πως έκανε τα κωμικά ναζάκια της. Η Λαμπέτη, καμμία άλλη. Όμως η ερμηνεία και το όλο στήσιμο κα ιτο όλο παίξιμο δεν εχει καμμία μίμηση, κανένα ίχνος, δεν μιμείται δηλαδή τη Λαμπέτη ούτε κατά διάνοια. Την επικαλείται όμως ως ένα σχολείο. Κι ο Σταμάτης Φασουλής , σε περίσσευμα ευφυίας και θεατρικής γνώσης, κάνει και μια επισήμανση παρέμβασης πάνω σε αυτό, είναι το σημείο ου ανέφερα παραπάνω, που της βάζει τη φραση της Λαμπέτη από το «Τελευταιο ψεμα» «γιατί είμαι αδύναμη, κακομαθημένη, γιατί έχω μπλέξει», σε κωμική βερσιόν παρακαλώ σαν να της δίνει ένα φακό στο να μη χάσει ούτε τη στιγμή, τον δρομο στη χάραξη ερμηνευτικής πορείας, να μην ξεστρατίσει. Πραγματικά είναι αποκαλυπτική. Διότι το κάνει όλο αυτο και με πολύ μέτρο.
Το άλλο ευφυές στο ανέβασμα του Φασουλή είναι πως η διανομή δεν έχει γίνει πάνω σε στερεότυπα. ΟΙ ηθοποιοί που έχουν επιλεγεί δεν έχουν την παραμικρή σχέση , ούτε ως εμφανιση ούτε ως ιδιοσυγκρασία, με εκείνους που ξέρουμε από την ταινία. Τωρα το αν πετυχαίνουν ,οφείλεται στην κρυμμένη ιδιοσυγκρασία που το πεπειραμένο μάτι του Φασουλή διέκρινε. Ας πούμε ο ρόλος του διαρρήκτη που υπήρξε προσωπική επιτυχία του Νίκου Ρίζου τόσο στο πρώτο ανεβασμα όσο και στην ταινία, δεν φαντάζεσαι ότι μπορει να εχει δοθεί στο νεαρό ΚΥΡΙΑΚΟ ΣΑΛΗ που δεν εχει δώσει ούτε καθ’ υποψίαν δείγματα ότι θα μπορούσε να διεκδικήσει ρόλο του Νίκου Ρίζου. Ενας ζεν πρεμιέ συγκρατημένος και χαμηλών τόνων. ΚΙ εμφανίσιμος. Τον αναφέρω ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της διανομής που πάνω της στηρίζεται, μαζί με τα σκηνικά, όλη αυτή η αλλαγή του ύφους. Αλλά ο Σαλής δεν είναι ο μόνος. Είναι κι ο άλλος αστυφύλακας, ο «Βαγγέλης», ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΑΛΕΥΡΗΣ. Ο οποίος πέρα από υπόγεια κωμικότητα εχει και πολύ ωραία φωνη. Κι ο ρόλος ξαφνικά αναδεινύεται ως ένας ρόλος που στη μνημη δεν είχε καταγραφεί από προηγούμενους. Κι ο ΙΑΣΩΝ ΠΑΠΑΜΑΤΘΑΙΟΥ επίσης. Ανταποκρίνεται περισσότερο στο πολύχρωμο περιβάλλον της Σκηνής, κι έτσι όπως είναι ντυμένος από τη ΝΤΕΝΗ ΒΑΧΛΙΩΤΗ η οποία υπογράφει τα κοστούμια ακολουθώντας τον αισθητικό χάρακα του σκηνογράφου Μέξη, συμβάλλοντας απεριόριστα στο νέο ύφος, με αποτέλεσμα ο κομμουνιστης ξάδελφος του Παπαματθαίου δεν εχει σχέεση με τον κομμουνιστή του Νίκου Τσουκα, της ταινίας.
Η ΣΑΡΑ ΓΑΝΩΤΗ φέρνει την φρεσκάδα στο ρόλο της μάνας αρχιεργάτριας και την κρατα στα επίπεδα που ξέραμε, ο ΝΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΟΥΔΗΣ στο ρόλο του θείου ναύαρχου βάζει το απολυτα παραλογο, η ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΛΟΥΜΑΚΗ που παίζει το ρόλο της πλύστρας που την παρουσιάζουν ως θεία έχει βρει ένα ύφος αποκαμωμένης από τα παραλογα…. Σε αναλογο κι η ΚΟΡΑΛΙΑ ΤΣΟΓΚΑ ως Στασούλα αν και το δικό της παραλογο το είχε επισημανει με τον τρόπο της κι η Γιωτα Σοϊμίρη στην ταινία, εντελώς δικό της το παραλογο της ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΔΡΑΚΟΥΛΑΚΗ, ο κωμικός σουσουδισμός με τον οποίο ντύνει την μοιχαλίδα των ερωτικών γραμμάτων -πέτρα του σκανδαλου, κι η ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗ στο διπλό ρόλο έχει έτοιμο το πινέλο για να βάλει το δικό της χαρακτηριστικό στην παράνοια.. Να, τα «ατού» του Φασουλή που αναφερω και στον τιτλο: Βγάζει μεσα από την κατασταση το παράλογο και το αναδεικνύει.
Για αυτό κι ανέφερα στον τίτλο περί «ατού». Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΥΡΠΑΣΟΠΟΥΟΣ ήταν ο μονος που μου φάνηκε ως έξω από τα παράλογα των υπολοίπων, ίσως αυτό να ήθελε να τονίσει , μια και συμβαίνουν στους άλλους κι ο ίδιος είναι που τα υφίσταται.. Πιο πολύ «σαστισμένος» λιγότερο «παράλογος» .Μπορεί..
Θα ήταν παραλειψη να μην αναφέρω τον ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ στη χορογραφία και τον ΣΑΚΗ ΜΠΙΡΜΠΙΛΗ στους φωτισμούς διότι ολοκλήρωσαν αυτό το έγχρωμο διασκεδαστικό το αλα «τρελή οικογένεια». Οπου εδώ έχουμε κι ένα θεατρικό έργο ασύγκριτα ανώτερο από το «Οι γυναίκες προτιμούν τους σκληρούς».