Θα ξεκινήσω, όμως, από το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη «ΑΝΙΚΗΤΟΙ ΗΤΤΗΜΕΝΟΙ», το οποίο κάθισα και διάβασα, πριν δω την ταινία, κι ήταν και τεράστιο, 800 τόσες σελίδες, και το διάβασα έτσι όπως διαβάζω τα βιβλία πριν τα δω στο σινεμά. ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΔΩ ΑΝ ΤΟ ΦΙΛΜ ΕΜΕΙΝΕ «ΠΙΣΤΟ» ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ, ένα «δόγμα» εντελώς αντικινηματογραφικό που υποδηλώνει ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΗΜΙΜΑΘΕΙΑ, ούτε για το αν απέδωσε το πνεύμα του συγγραφέα που είναι επίσης της ίδιας ΑΝΤΙ-ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ συνομοταξίας (μια και το σινεμά δεν είναι υπηρέτης ούτε των βιβλίων ούτε κανενός άλλου παρά του εαυτού του και μόνο) αλλά γι εντελώς άλλο λόγο: Για να δω, ο εκάστοτε σκηνοθέτης της ταινίας που πάω να δω, τι είδε στο τάδε βιβλίο που τον ερέθισε ώστε να το μεταφέρει στην οθόνη, που ακριβώς θέλησε να κεντράρει την ταινία, σε ποιο στοιχείο δηλαδή του βιβλίου «πάτησε», τι κράτησε από το βιβλίο, τι πέταξε, τι θεώρησε δηλαδή ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΑ χρήσιμο και τι όχι, τι τροποποίησε, τι ξανάγραψε από την αρχή και πως όλο αυτό συνθέτει στο φινάλε μια αυτόνομη κινηματογραφική ταινία με δική της ταυτότητα.
Αυτό που έχω λοιπόν να πω για το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη είναι πως περιγράφει λεπτομερώς, σχεδόν υπό μορφήν ημερολογίου, με κάθε κουραστική, αν θέλετε, λεπτομέρεια το χρονικό εκείνης της διαπραγμάτευσης με δανειστές και Βρυξέλλες και κλπ, κλπ, μιλάει με ονόματα, επίσημα βαρύγδουπα ονόματα, μεταφέρει διαλόγους μέσα σε εισαγωγικά με κάθε λεπτομέρεια, και το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και δεν είδα ούτε έναν από αυτούς στους οποίους αναφέρεται και στα λόγια που είπαν, να βγει και να διαψεύσει. Ούτε ο Σόϊμπλε, ούτε ο Ντάϊσενμπλουμ, ούτε η Μέρκελ ούτε η Λαγκάρντ ούτε… ούτε.. ούτε… ΑΥΤΟ ΚΡΑΤΩ κι εδώ τελειώνω κάθε άλλη, πλην κινηματογραφικής, σχέση με το βιβλίο.
Και περνάω στον ΚΩΣΤΑ ΓΑΒΡΑ και στην ταινία που έκανε.
Ο οποίος Γαβράς , στο είδος «ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΘΡΙΛΕΡ» που σφράγισε με την καλλιτεχνική παρουσία του, με το έργο του, που το μετέβαλε σε πατέντα κι ας είχαν προηγηθεί κάποια σκόρπια, ειδικά από Αμερικανούς, ωστόσο ήταν διαφορετικά, ο Γαβράς είναι που το πρόσφερε ως είδος, κι επηρέασε από τη στιγμή εκείνη και το παγκόσμιο πολιτικό σινεμά, στον τρόπο εξιστόρησης. Επηρέασε και τους Ιταλούς , που οι πολιτικές τους ταινίες, στις οποίες είχαν μεγάλη παρουσία, άλλαξαν κι ήρθαν προς το πνεύμα Γαβρά. Κι ο Ελιο Πέτρι κι ο Φραντσεσκο Ρόζι κι άλλοι, κι άλλοι, κι άλλοι. Με άλλα λόγια, ΕΚΑΝΕ ΣΧΟΛΉ. Γι αυτό κι αναγνωρίζεται και τιμάται παγκοσμίως.
Στις δύο τελευταίες δεκαετίες, ως ανήσυχος πάνω στα πολιτικά τεκταινόμενα, δημιούργησε ένα νέο «παράδρομο» στο είδος του, το «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ πολιτικό θρίλερ». Με το «Τσεκούρι» στην αρχή, με το «Κεφάλαιο» στη συνέχεια , και τώρα με τους «Ενήλικες στην αίθουσα» οι οποίοι συγγενεύουν αρκετά με το «κεφάλαιο». Μάλιστα, πριν διαβάσω του βιβλίο του Βαρουφάκη, είχα την αίσθηση ότι ο τίτλος «ενήλικες στην αίθουσα"» μπορεί να κυοφορήθηκε από το φινάλε του «κεφαλαίου», έτσι όπως έδειχνε εκείνους τους τύπους να παίζουν με τους αριθμούς εις βάρος των ανθρώπων, σαν χαζά παιδιά, χαρά γεμάτα…. Κι έξω ας δυστυχούν οι άνθρωποι , εξαιτίας τους.. Αυτοί παίζουν με τα νούμερα, με τους αριθμούς..
Το Βιβλίο του Βαρουφάκη του πρόσφερε συγκεντρωμένο το υλικό που θα χρειαζόταν με στόχαστρο στραμμένο στα οικονομικά παιχνίδια που παίζονται εις βάρος χωρών και λαών, με αποφάσεις που παίρνονται σε κάποιες αίθουσες των Βρυξελλών, του Βερολίνου κι άλλων τόπων..
Το βιβλίο, όμως, του Βαρουφάκη δεν είναι μυθιστόρημα.
Αρα, με ιντριγκάριζε διπλά το από πού θα το πιάσει , που θα εστιάσει.
Αυτό λοιπόν, που βλέπουμε ως ταινία, ως σενάριο, δεν είναι η ιστορία του Βαρουφάκη αλλά η ιστορία της διαπραγμάτευσης. Με τον Βαρουφάκη ως κινητήριο μοχλό, ως πρωταγωνιστικό παράγοντα. Άλλο πράγμα- σεναριακά μιλώντας- η ιστορία ενός προσώπου με συγκριμένη ιδιότητα, κι άλλο σενάριο εντελώς διαφορετικό, η εξιστόρηση ενός γεγονότος με κεντρικό ήρωα του γεγονότος. Υπάρχει ως πρωταγωνιστικός ρόλο τόσο όσο αφορά στο σημείο που κεντράρει ο Γαβράς την ταινία και είναι η διαπραγμάτευση και τα όσα παίζονται, λέγονται κι αποφασίζονται στους κλειστούς τοίχους.
Τρία πράγματα που μου έκαναν εντύπωση πάνω σε αυτό που ανέφερα πιο πάνω σχετικά με το τι κρατάς, τι πετάς από ένα βιβλίο, ποια επεισόδια διαλέγεις, πως θέλεις να τα παρουσιάσεις.
Το ένα από αυτά είναι το επεισόδιο στα Εξάρχεια, στο εστιατόριο, ένα βράδυ που του την έπεσαν ακραίοι αριστεροί, τότε κοντά περίπου στην παραίτηση. Το επεισόδιο στο βιβλίο είναι πολύ σκληρό, διαρκεί αρκετά, έχει αρχή, μέση, τέλος, συμβαίνουν απειλητικά πράγματα κι ακολουθεί ανατροπή… με τον Βαρουφάκη να βγαίνει μπροστά κι ύστερα από την επίθεση, να ανοίγει ένα διάλογο ενώ η στάση της γυναίκας του ήταν σημαίνουσα στο επεισόδιο… Καθώς το διάβαζα, προσπαθούσα να το φανταστώ πως θα το έκανε ο Γαβράς στην ταινία. .. Κι όμως, μου φύλαγε μιά έκπληξη κι ένα μάθημα σεναριακής μεταφοράς βιβλίου. Το επεισόδιο στο σενάριο λειτουργεί ελάχιστα και πολύ ήπια σε σχέση με το βιβλίο. Όμως, ο Γαβράς, το δείχνει με έναν άλλο τρόπο, πολύ σύντομο που στο στήσιμο του παραπέμπει σε χορό αρχαίας τραγωδίας, βουβό, χωρίς κείμενο από τα πλήθος, με ένα ομαδικό γύρισμα της πλάτης προς τον ήρωα, που το κάνει σκληρότερο... Κατάλαβα, από κάποια πράγματα που έχω διδαχτεί, ότι στο κινηματογραφικό μυαλό του μέσα, το επεισόδιο εκείνο, στο σημείο που βρίσκεται στο σενάριο, ήθελε διαφορετική διαχείριση στο σινεμά, ειδάλλως θα άνοιγε πόρτα για να πάει αλλού η ταινία κι εκεί υπήρχε παγίδα κινηματογραφικής αλλοίωσης. Είναι από τα πράγματα στην ταινία που μου έδειξαν πόσο καλά ήξερε ο Γαβράς στο που ήθελε να κεντράρει την ταινία και τι θα μπορούσε να περιλάβει, και με ποιο τρόπο, ο διαβήτης καθώς θα ανοιγόταν…..
Αντιθέτως κάποιες άλλες σκηνές του βιβλίου, από αυτές που αναρωτιόμουν τι θα χρησιμοποιήσει και τι θα πετάξει, τις βρήκα έως και ατόφιες. Όπως , κινηματογραφικά αγγιγμένη και σχολιασμένη, την αιφνιδιαστική επίσκεψη του ανθρώπου της Μέρκελ στο αθηναϊκό διαμέρισμα και στην πινελιά-σχόλιο με το φαγητό που την έδωσε τόσο εμπνευσμένα ο Γαβράς ενώ στο βιβλίο, κι αν υπήρχε, η πινελιά αυτή δεν απέσπασε την προσοχή μου.
Το δεύτερο που θέλω να σταθώ είναι στο φινάλε και στο πως διαλέγει να το παρουσιάσει. Όταν πιά ο Τσίπρας είναι παραδομένος στο ΔΝΤ, στη Γερμανία, στις Βρυξέλλες, στους εταίρους στους δανειστές …στους… στους ….στους.. Μέσα από μια υπέροχη χορογραφία-η οποία κάνει ευρηματικό κινηματογραφικά το φινάλε-που παραπέμπει κι αυτό σε χορό αρχαίου δράματος αλλά εκτελεσμένου θαρρείς από τη Σχολή της ..Πίνα Μπάους.
Το τρίτο και σημαντικό είναι πως διαβάζοντας το βιβλίο φοβόμουν μεγάλες, μακρουλές σκηνές με τις συνεδριάσεις, έτσι όπως καταγράφονταν εντός μου με την ιδιότητα του αναγνώστη. Ο Γαβράς στο σενάριο, τις έχει μετατρέψει σε σύντομες σκηνές , τις έχει νττεκουπάρει για πολλαπλές γωνίες λήψεων και μας παραδίδει ένα μοντάζ (Λάμπης Χαραλαμπίδης), μοντάζ της σχολής «Ζ» της αείμνηστης Φρανσουάζ Μπονώ, όπου δίνει στο έργο διαρκές στοιχείο αγωνίας κι αποφεύγει την φλυαρία και τον πλατειασμό.
Πάμε στους ηθοποιούς. Αστέρι πρώτου μεγέθους αναδεικνύεται εδώ ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΟΥΛΗΣ. Παίζει με αέρα κι εκφραστικότητα τον Βαρουφάκη του σεναρίου, έχει μπει βαθιά σε κάθε λέξη, σε κάθε φράση, σε κάθε αντίδραση πότε με ένα τονισμό, πότε με μια δική του επινοημένη έκφραση. Επίσης, ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΟΥΡΔΟΥΜΗΣ κάνει μια δική του αξιόλογη εμφάνιση, εξαίρετα καθοδηγημένος από τον Γαβρά, παίζοντας τον Τσίπρα με μία γραμμή ερμηνευτική που πρέπει να μείνει αδιασάλευτη μέχρι το τέλος: Φοβισμένου. Πως δεν ξέρει από πού του έρχεται. Και για να στηρίξει ο Γαβράς τόσο την ερμηνεία του Μπουρδούμη όσο και το ρόλο του Τσίπρα μέσα στο σενάριο, φτιάχνει και εξαίρετη από πλευράς παραβολής σκηνή συμβολική, με ένα ξιφία που τον έχουν συλλάβει και μια τον βγάζουν από το νερό, μια τον χώνουν στη θάλασσα.. Για να καταλήξει όλο αυτό στη σκηνή του χορογραφημένου φινάλε που δικαιολογεί πλήρως και την ερμηνεία του ρόλου, τι φοβόταν και που μπλέχτηκε κι άντε να ξεμπλέξει…
Για το υπόλοιπο cast αξίζουν ξεχωριστά συγχαρητήρια οι casting directors για την πρόταση τόσων προσώπων και με τη σειρά του ο Γαβράς για την τελική επιλογή και ξεχώρισα τον ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΑΡΛΟΟΥ με το πώς υποδεικνύει τον Τσακαλώτο , τον ΧΡΗΣΤΟ ΣΤΕΡΓΙΟΓΛΟΥ, τον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΛΟΓΟΘΕΤΗ με την ενεργητικότητα του, και βέβαια τις δύο ηθοποιάρες εξωτερικού, τον απίστευτο Γερμανό ΟΥΛΡΙΧ ΤΟΥΚΟΥΡ που τον είχε ο Γαρβράς και στο «Αμήν» και παίζει τον Σόιμπλε με μια λιτότητα για υπόκλιση, καθώς και τον Ολλανδό ΝΤΑΑΝ ΣΟΥΡΜΑΝΣ με το πώς «ερμηνεύει» κι όχι μιμείται , τον Ντάισεμπλουμ. Ηθοποιάρες. Αντιθέτως η ΒΑΛΕΡΙΑ ΓΚΟΛΙΝΟ ως Δανάη Στράτου, σαν να μην έδενε, σαν να μην ήταν η ενδεδειγμένη, σαν να έλειπε από το ρόλο ένα τόσο δα στοιχείο, που θα έκανε τη διαφορά, σαν να της έλειψε μια σύντομη σκηνή, μια στιγμιαία, που θα υποδήλωνε περισσότερο το συνδυασμό τρυφερότητας κι αποφασιστικότητας. Αν και στη σκηνή της αιφνίδιας επίσκεψης στο διαμέρισμα τους, η αντίδραση της στην αγενή είσοδο του μουσαφίρη, είπε!...
Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ έχει φωτίσει με ψυχρά χρώματα την όλη κατάσταση, αυτό το παγωμένο των εξωτερικών χώρων κι εκείνο το παγερό των κλειστών χώρων, με σκηνογραφική εργασία αναπαράστασης αλλά και υπόδειξης ουδετερότητας και ψυχρότητας.
Στη μουσική του ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΝΤΕΣΠΛΑ, κατάλαβα τι ζητήθηκε. Ένα «ζορμπαλίκι» στο ξεκίνημα κι ο ανάλογος ήχος να μπαίνει όπου έχουμε μια νίκη, κάτι «δοξαστικό», ή «ελπιδοφόρο» ή μια αντίδραση ελληνικού θράσους και «μεσογειακής αλαζονείας», εντελώς διαφορετική από τη μουσική με την οποία κάνει φινάλε αν κι αφήνει κάτι από τον ήχο να θυμίζει.
Ακουσα κάποιες ενστάσεις για τη μουσική, από άτομα που εκτιμώ, φοβάμαι, όμως, ότι προσκρούουν σε μια αίσθηση κατωτερότητας που μας διακρίνει ως λαό, όταν ακούμε «ζορμπά» , μπουζούκι και συρτάκι ..
Επειδή, όμως, δεν θέλω να δογματίσω, παρόλο ότι κατάλαβα τι έκανε ο Ντεσπλά και σε ένα βαθμό τι μπορεί να συζήτησαν με τον Γαβρά , επικοινώνησα με κορυφαίο μουσικό μας πολυετούς κινηματογραφικής πείρας. Του είπα ότι ήθελα την γνώμη του και μου υποσχέθηκε όταν θα δει την ταινία, θα μιλήσουμε. Υπόσχομαι κι εγώ με τη σειρά μου, πως όταν μου πεί ο μαέστρος μας την άποψη του, θα κάνω προσθήκη στην κριτική στο PANTIMO.GR
Αυτό επειδή ως εργοκεντρικός και κατά συνέπεια ως άτομο των Ακαδημιών, ενδιαφέρομαι περισσότερο για την άποψη των ανθρώπων που κάνoυν κινηματογράφο, οποιουδήποτε τομέα , παρά για τα Φεστιβάλ , τις επιτρoπές και τους κριτικούς..